A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
edatea da ain ontsua, ta osasun-emolle alasokoa, eze, botikan dirian osagarri guztiak eztauke zer ikusi bere
aldean. Añ LoraS 15. Liburu santuak dira, zeruko su ederra biotzean biztutzeko su arri ta kaltzeru alazokoak,
dira su ori azi ta eukiteko su-garria. Añ EL 2 3s (Azkue traduce "apreciable"). Auxe zan andra Juanak eindako
sermoia, / Zeñetarako daukan alazoko doia. AB AmaE 318. Untzedun oiñetako lodi-ondoan gosari alazoko bat,
bidaria, sartu eban etseko andreak. A Latsibi 13. Gorputzean ez eban, ziñez, garbitasun lar ezagutu. Aren
atzazalak sarri askotan illeta-soiñekoz erakutsi oi zituan, eta eskuko azal enparauak langille esku latzak areago
zirudien, mutiko alazokoarenak baiño. Erkiag BatB 34.
2. "Alazokoa, pasable (V-arr)" A Apend. "Alazoko (V-arrig-oroz), alazako [sic] egunak igaro" Ib.
3. "Alasoko [...] (V-ple), como aquél" A.
alazokotxo. "Pasable (V-arr)" A Apend.
halazuza. v. babazuza.
1 alba (V, G ap. A; Volt 41, SP, Urt I 473, Lar, Añ, H). Alba, aurora. "Aube du jour, egunaren alba" Volt 41.
"Alba, argi alba, l'aube du jour" SP. "Albicascere, alba, argia, argi urrátzea izatea. [...] Albicascit, alba da,
argia da" Urt I 473. "Alba" Lar y Añ. "(V, G, L) aube du jour" H. v. ARGI-ALBA, argi-haste, argi-urratze,
egunsenti, GOIZ-ALBA.
Tr. Documentado en autores labortanos desde Etcheberri de Ziburu. Al Sur se encuentra en las exprs. albako
meza y alba-izar (v. infra).
Huna itzala non den mehetzen / Alba gorria berriz agertzen. EZ Eliç 199. Iguzkia nahi bezain / goizik ezta
agertu, / alba gorria ere ez nahi / bezain sarri urratu. EZ Noel 111 (105 tbn. alba gorri). Plazer duzu iratzar
zeitzaden alban eta bortala idekitzean. Volt 169. Iraungi ez daiteken argiaren Ama, sekulako egunaren alba
xuria. Arg DevB 43. Larunbat alba goizean / Piarresekiñ batean / Joannes hilharrirat zen joan. Gç 93. Segidan
da ilhabethe guztietan alba denean guarda zein haitzetan den. [...] Ianbieren hogoi eta bortzean guarda nortean
alba. INav 162 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.). Zurekiñ batean argi berri baten alban bitz dadintzat, eta
fiñean dohatsuen zorionaz zeruan goza dadintzat. Ch III 50, 3 (SP argi berriaren begian, Mst argi berri baten
arthorian). Alba ethorri baiño lehen / Zutela yaiki-arazten. Gy 59. Nihoiz alba hurbillean / Sarthu nahi bazen
lotan, / Zapatai erneak kantuz atzartzen zuen betan. Ib. 79. Alba agertu baiño lehen lebanteko uhartzetik. Ib. 77.
Agertu deneko albaren argia [...]. Ib. 149. [Maria] da, goizeko alba eztia, iguzkiaren aintzinean heldu dena. Lap
269 (V 122). Alba gorri, hego edo uri. Zerb GH 1936, 115.
- ALBA-IZAR, ALBIZAR (V-ger-m ap. A). Estrella del alba. "Albizarra askoren miiñean goizeko izarra edo
argi-izarra edo artizarra da" Ezale 1897, 318b. "Lucero" A. v. 1 artizar. Nor da onako emakume bere
semiaren albuan jarririk daguan au, alba-izarra baño argijago, ilargija baño ederrago? Astar II 274. Lekeitioko
plazan bai ordu onian / alba-izar ederra agertu ziñian (1866). In Erkiag Arran 196. Bildur nintzen albizarra
amata edo itzali ta bera ostenduko eteiaten. A BGuzur 156.
- ALBAKO MEZA (SP). Misa del alba. "Albako meza, messe du point du jour" SP. Zer da bat egotea /
albako Mezatan / ikusten gizon ta andra / arrausika Eleizan! Azc PB 326. Igandetan aitzina sareak hedatzen, /
Albako meza dite lehenik entzuten. GAlm 1931, 44 (ap. DRA). Apaizak urten eban gelatik altararantz,
alba]ku[ko mezea esateko. Erkiag Arran 157.
- ALBAKO OTOITZ. Laude. Laudeak edo albako othoitzak. Primako edo argitu deneko othoitzak. EZ Eliç
433 (v. tbn. 190).
- ALBAREN DEIKO. Toque, campana del alba. v. albako. Urte luzeak zear, kanpantorre alai / izan zaituan
lurra, zeure zai dagoke; / baiña ez dau entzungo, pozez bete eroian, / zure albandeikorik, aurrerantz, iñoiz be.
'Tu toque de alba'. Gand Elorri 216.
2 alba (Lar, Añ). "Alba de sacerdote" Lar y Añ. Gero arzen du alba, baita elizako atorra, zein Meza
erraten duenak janzitzen baitu. Ber Trat 10v. Alba zuriak erakusten deusku Herodes Erregeak burla egiteko ifini
eutsan erropa zuria. Cap 138. Mez-emollearen jazkera ta soñeko apaindurak adierazoten dabena. [...] Albeak,
Jesus maiteari Herodesen jauregian janzi eutsen zoro-jazkera-soñekoa. Añ EL 1 88s (v. tbn. EL 2 98). Albaren
beko ertzak ipiñiko diozkatzu berdin eta aldarorik gabe. AA CCErac (ed. 1900), 313 (ap. A, s.v. aldaro).
Jostunak egiten ditubezan kasulla eta albak. Astar II 69. Ama Birjiñari egin dizkioten erregaloak dira nik
dakizkidanak beintzat: gurutze bat, sei kandelabro aundi, alba bat [...]. Otag EE 1885a, 30.
3 alba (AN-gip ap. A). Jadeo.
- ALBAN. "Alban dijoa, va jadeante" A.
- ALBETAN (V-och-m, G-goi-to), ALBATAN (V-gip (albaatan), G-to). Ref.: A (albetan); Iz ArOñ (albaatan),
To (albatan). "1.º jadeante; 2.º en agonía" A. "Albetan dago (V-m, G-to), está dando las últimas boqueadas o
respirando fatigosamente (esto se dice también de un sano)" Ib. (s.v. alba). "Albatan dao, está jadeante" Iz To.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
870