A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
II 69.
3. Abbé laïc. v. auzapez. Egun otsalaren 9an 1792, Kapitu jeneralean, usaia eta kostumatzen den lekuan,
herriko etxean, abade eta Juratuen presenzian. Revol 150. Herriko etxean, abade eta juratuen presenzian zoiñak
baitire abadea Pierre Larralde maira, Jn Duhart, Pierre Lafargue Juratuak, Oger Heuty, komuneko
prokuradorea [...]. Ib. 150.
- ABADE-ARTZAIN. Obispo. Apezpiko edo abade-artzaiñ izatera eldu zan gero. Ag Kr 98. Itandu ei eutsen
abade-artzañari, ta arek be ezekiala berak ezer. Ib. 85.
- ABADE EGIN (V-gip ap. Etxba Eib). Ordenarse sacerdote. "Hacerse cura; imponer las manos el obispo.
Alargunduta gero abade eiñ zan" Etxba Eib. v. abadetu. Alako ezkondu garbatubak ez dau egon biar
pensetan abade egin balitz, Praile egin balitz, Monja izan balitz, ze errazubak egingo zituban. fB Ic III 369.
Abade egin da laster pralletegian sartu zan elorriotar gizon done bat. Ag Kr 98. Abade eginda guk ezautu
gendunian. Kk Ab II 51. Yakitez ez baiño diruz abade egin zirala. Or Tormes 105. Abade egiteko, fraide nai
moja ixeteko. Akes Ipiñ 14. --Abade egin bear al dok? And AUzta 77. Tuy-Vigon be egon zan abade egin
aurretik. Alzola Atalak 127.
- ABADE-ESTUDIANTE (G-azp). Seminarista.
- ABADE-ETXE (V-gip; abadetxe V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg (abadetxe). "Rectoría. Eliziari joten zan
abade-etxia" Etxba Eib. "Casa cural. Uberako abadetxia utsik dago aspalditik" Elexp Berg. v. abatetxe.
Ipiñeko etzaguntzea sei bizitzegaz eta zazpigarrena abade-etzea, elexearena au. Akes Ipiñ 18. Abade-etze barrie
egin deudie. Ib. 15.
- ABADE-GEREZI. "Abade keixa, abade keixia, gerezi mota bat" Elexp Berg.
- ABADE-KAPELA. "Bonetero, [...] (Evonymus europeus)" LandHizt 366.
- ABADE-MAILUKI. "Meñakako berbetaz, mailukiak basokoak edo lantzarrekoak dira; gizakiak ortuan lantzen
dituan handiak, barriz, abade-mailukiak" Baraia 180. Bekoabadeneko ortuan gauza tentagarri asko izaten
zan. Abade-mailukiak be izango ziran. Baraia 180.
- ABADE-MAISU. "Cura, párroco (V)", "párroco (G)" Añ. v. elizmaisu, maisu (2). Ekarri zan etxera /
Abade maisua... / gor egin zan gaisoa / Abadean berbai. Azc PB 279. Goizaldean goizeti / Abade maisuak /
entzuten dagozanak / geure pekatuak. Ib. 326.
- ABADE NAGUSI. a) Sumo pontífice (de la religión romana). Arako gizon enzute ain andiko Publio
Escipion abade nagusijak, eskubide andi baga ill eban Tiberio Gracco Errepublikiari kalte erdi bat egin
eutsalako. Mg PAb 213.
b) "Obispo, abade nagusia" Añ.
c) Párroco. Berorrek gura dabenean joango gara abade nagusiagana. Ag Kr 184. Emen erriko abade nagusia
ta ondo jantzitako gizon bizardun baltzeran zabalote bat. Ib. 13. Abadeak, eta erriko abade nagusiak batez be,
laguntzen dautse Gotzañai arimak zaintzeko egikizunean. KIkV 37 (KIkG 24 Apaizak, eta erriko Apaiz
Nagusiak). v. tbn. JBDei 1919, 292.
- ABADETAN (JOAN, etc.). (Ir) en busca del cura. Gizonezkoak, bata batera ta bestea bestera zabaldu
zirean: Piliperen billa batzuk, beste batzuk osagillearen eske, ta enparauak abadetan. A BeinB 76. Aita galdu
bear yaku! Zoiaz arin mediku billa! Ene bada ta bada! Arantza, laztan ori! Zoiakidaz auzoko Maripagana!
Datorkidala, arren, ta gero joan zaitez abadetan! Erkiag Arran 73.
abadeburu. Sumo sacerdote. v. apaizburu. Goizean-goiz abadeburu guztiak eta erriko Lege-batzarrekoak
batzarra egin eben Jesusen aurka. Ker Mt 27, 1 (He, SalabBN aphezen prinze, Dv aphezetako aitzindari,
Samper sazerdoten prinzipe, BiblE apaizburu). Abadeburuak, idazlariak, baita erriko nagusiak be, Jesus ilteko
asmotan ziarduen. Ker Lc 19, 47.
abadegai (SP, Aizk), abadegei (V-gip; A), abadegi (V-gip). Ref.: Iz ArOñ (abádegeixa); Etxba Eib (abade
geixa); Elexp Berg (abadegi). Seminarista. "Propre à être abbé" SP. "Abade-gei zala, asko jokatzen eban
pelotan" Etxba Eib. "Len abadegixak pillan ibiltzen zien beren sotana beltzekin. Neu be gaztetan abadegi
ibilittakua naiz ba" Elexp Berg. v. abadeki, apaizgai. Bitoriako Abadegeien Ikastegi Barriari agur bat. AB
EE 1885a, 339. Eleizearen ordezkoak, Abade ta onein urrengo abadegeiak. KIkV 103 (parece que se refiere a
diáconos y subdiáconos: cf. KIkG 78). Abade-gei, biyar euskaldun artzaiñak izango diran orreik. Belaus LEItz
110. Abadegei biyetarik batak esan eban. Kk Ab II 181. Zatika abadegaia Salamancan. A EY II 353. Abadegai
bat joan zan denda batera zapatak erostera. And AUzta 77. v. tbn. JBDei 1919, 261.
- ABADEGAI-ETXE. Seminario. Orra zergatik abadegai-etxietan (seminario) irakaslien ikaskizunak
azaltzeko Erromatik ituntzen dan. JBDei 1919, 260.
abadegaiera. "Tonsura clerical, abadegaiera (V)" Añ.
abadegaitu. "Tonsurar, dar la primera tonsura, (V) abade- (G) apaiz gaitu" Añ.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
87