A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
iainkotiarra alatzen zula [...]. Elias barnekoia ez-baiñan, agerikoia alatzen zun; ianari ua gabe akitu
baitziteken. Or Aitork 413.
Lur ezoak belar aundiak alatzen ditu eta berez da apatzegia. Ibiñ Virgil 87.
(Fig., con gogo, buru). "Ustekeria alferrez alhatzen duzu zure burua, vous vous nourrissez de vaines
espérances" Dv (que cita tbn. el ej. de Laphitz). Gure gogoak Jesusen bizitzean alhatzea, hori izan bedi gure
bihotzeko ardurarik handiena. Dv Imit I 1, 1 (SP gogoan erabili, Mst ezpiritian ükhen; Leon bekigu gure
gogoaren alhabide lehena). Gogoa alhatzen dudanean munduko gauzetan, khexuz ezin nagoke. Laph 22.
Gazterik hasi nuen gogoa alhatzen / Bakezko estatua zein othe zaiteken. Dib EEs 1911, 168. Eskoletan guti edo
aski burua alhatu dutenek ez dakite gehiago phesta zer den. JE Bur 91. Buruaren alhatzeak baldin gizona apur
bat axalez leguntzen badu. Ib. 167. Batere berak ez dakiela, iduri luken baino gehiago alhatzen baitu halere
gogoa bere begi, beharri eta mihiaren ariaz. Ib. 75. Geroztik leize hartan bizi da gaixtoa, / Etsimendu berean
alhatuz gogoa; / Herra duela herra hazkurri ta loa. Ox 77. Amets-lur zabal hortan gogoa alatuz! Iratz 130.
Lurra aitzurtuz, elgar maitatuz, goian alatuz gogoa. Ib. 179.
4. Comer. "Abereek alhatu gandoak kozkortzen dire" Dv. [Ahateek] ura hurbil behar dute eta jatekoa
arauka nasaixago, zeren ez baitute antzarek bezala belharra alhatzen. Dv Lab 292. Hazkartzen hari direlakotz
eta belhar alhatzen hasiak. Ib. 284. Elektrika hariarekin, hesten saila. Hari bat aitzinetik, alhatzekoaren aldetik,
eta bertze hari bat gibeletik, ez diten alhaturat berriz itzul. Janen dute hola, bere hoberenean, belharra.
Egunaria 27-6-1961 (ap. DRA).
5. Tener, alimentar (una idea, sentimiento). Naiz izketaren aldetik ez duen geiegizko goganbearrik alatzen,
ala ere batasun aldera ixurtzen da. AIr Egan 1960 (1-2), 87. Zer? Burmuinzaletzen ari ote zen orain, horrelako
gogoetak alatzeko? Mde Pr 148. Herrian bizirik gelditu zirenek ere pentsu bat baizik ez zuten alatzen: ahal
bezain laster joan handik. Ib. 237. Ez zituen noski ulertuko haurraren adimen gazteak gizonaren gogoak alatzen
zituen zorabiozko pentsamendu horiek. Mde HaurB 9s. Bihotzean haren aldera alatzen zituen mesfidantza eta
susmoak ez zizkion hasieratik agertu nahi. Ib. 70.
- GOGOAN ALHATU. a) Pensar. Galbide hestu hunetan khordokan nagoelarik [...] gizonenganik agur edo
esker on zerbait ardiesteko gogoan alhatuko naiz bada? Dv LEd 54 (Cb Eg II 22 gizonai ondo iriztea, onra ta
estimazioa gogan artuko det?). Tratulariak dohatz nekhatuz bidean, / Zenbat amets ederrez alhatuz gogoan.
Elzb Po 193.
b) Pasar por la cabeza (una idea, etc.). Negu itsusi bortitzaren ondotik, karroin eta orma-egun beltz heken
oroitzapena gure gogoan alatzen delarik, oraiko egun ederrak ederragoak zaizkigu. Zub 121.
halatu (S; Urt), ala (V). Ref.: A (ala); Lh. Halar. "Nauem ad mare, ad littus attrahere, untzia itsasora, itsasbazterrera
[...] halatu" Urt III 82. "(S-saug), ramener" Lh. "Ala (V), recoger, ha]b[lar" A. Orduan, pozak
besoak arintzen ziztela, tximista baño azkarrago, zeuzken indarren al guziekin, kordelak ontzi barrurutz alatzen
zituzten. Elizdo EEs 1925, 247. Andikan laster, mallaratzen zitzaien arraia biltzeko, sarea ontzi-barru-alderuntz
alatzen zuten. Ib. 215.
alatube. v. ARAT IGERI.
alatxa (V-ger-m). Ref.: FLV 1980, 358; Zubk Ond 235. "Alatxa es, según BJB [= Serafín Baroja], Clupea
alosa parva" Arzdi Peces. "Alatxie (Alosa fallax), [...] pez hacha, saboga" A. Anasagasti "Itsas espezierik
garrantzitsuenen Bermeoko Terminologia" FLV 1980, 358. "(Alosa alosa), sábalo, saboga, alosa, arencón,
sardina arenque" FauMar 36.
alatxari. "Pañuelo negro y grande que las ancianas de nuestros pueblos se visten en la cabeza" Asp Leiz.
alatxoria. (Euf. por alajainkoa). --Carnot presidentak bai erran balü [...] zien etxaltez gabetzen zütükien
lege bati, oihü eginen züniena: Biba Carnot? --Ez, alatxoria! ez. ArmUs 1892, 142 (ap. DRA).
alatz (Bera app.). (Neol.). Milagro. "Alatz (al atz), milagro" Bera app. Es decir, de al (= ahal) + (h)atz 'señal
de poder' (lat. signum). No es creación de Arana Goiri. En Deun-Ixendegi Euzkotarra (Bilbo, 1910, pág. 20) hay
Alatz/Alazne, Milagro; Alatz Ama Neskutza, Nuestra Señora del Milagro. Josuren itxaldi ta alatzak (mirariak).
[...] Josu azkengo iru urtietan ibilli zan uririk-uri ta tokirik-toki gixonen eroslea zala egiztuten alatzez (mirariz).
EdestJ 56. Galdeiozu zein den Jaungoikoaren alatz edo milagrorik aundiena gauz ttikietan. Bera EEs 1916, 174.
Josu-kistoren alatzazko zailtasuna eraintzen da. [...]; alatzak, agian, ezezaunak izanarren izatezkoak diran
erazlearen egiñak izango dira. Zink Crit EEs 1918, 247. Gergori gotzai alazkillearen izena ta alatz (mirari)
aundiak iri artara eldu ziran. JBDei 1920, 170. Jesukristoren alatz --mirari-- arrigarriez gañera bai dagoz beste
ageri batzuk be. KIkV 28. Irukoitz Deunak an egin daben / Alatz andija ospatziarren. Enb 86. Euzko-Abendabijotza
/ Jel-odol garbiz berpizten darrai. / Auxe, bai, Sabin-alatza! Ib. 70. Alatz-egodun Bera-Berenez /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
863