A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
mamuekikoa baldin balitz, eta alatsu da noski nik uste, iñon izango al da ortaraiñoko saiets-ezurrik? Berron
Kijote 206. Halatsu gertatzen zen, kontu zaharretako "demiurgo" errementariaren lanetan ere. MEIG IX 121
(en colab. con NEtx).
(Con el vb. no explícito). Txoria leioruntz doa, / mozkorki, --alatsu udazken-ostoa--. Ldi BB 38. Aurraren
naia zeruratu zan, / alatsu otoitz garbia. Ib. 22. Bai al dakizu arri aundieri bira emanda nolako zikinkeria
azaltzen zaien? Alatsu, Uled Nailen kalea. Anab Aprika 29. Gari-aleak, babarrun-aleak ere alaxe jalkitzen dira
galburu edo lekatik. Alatsu zu ere. MAtx Gazt 19. Beste batzuei errotik sortzen zaizkie ernemiñak oian bat iduri,
alatsu gerezi-ondo eta zumar-ondoei. Ibiñ Virgil 82. --Ondo lo egin al duzu? --Izugarri gaizki, eskerrik asko. --
Nik ere alatsu. Lab SuEm 193.
(En correlación con nola, con valor distributivo). Nola peontzan eta / alatsu argintzan, / lanian gogotsua /
etzera izan. Imaz Auspoa 24, 149.
2. "(G-bet), regularmente" A. v. HALA-HALATSU.
II (Adj.). "Halatsua, presque de même" SP. v. HALATSUKO. Uste det asieran "adixkide" esan dizuanean
oker ez nebillela. Ander eta Andoni andik etorri ziranean, zu ta ni alatsuk giñan elkarren berri asko jakin gabe.
JAIraz Bizia 125.
III (Precedido de sintagma nominal). Más o menos como. v. bezalatsu. Txofer?... Luzifer alatsu, naiago det
itzai. Lab EEguna 101.
- HALA-HALATSU. Así así, no demasiado bien. Eria hala halatsu da; bihar ethorriko naiz berriz, eta
gaitzagorik khausitzen badiot, erranen dautzut. Laph 250.
- HALATSU BADA. Así pues. Alatsu, bada, euskera, landu eztegularik, ezta yakintza-iturri, illunpea da. Ldi
IL 53.
- HALATSUKO (L, BN, S ap. Lh; Dv, H; alatxuko AN-5vill ap. Gte Erd). "Qui est à peu près semblable [...] à
cela" Dv (s.v. hulatsuko). "Al(a)txukua da berdin (AN-5vill)" Gte Erd 144. Egungo egunean, Frantziako
laborantza handi guzietan badira halako edo halatsuko tresnak. Dv Lab 68. Ezin gaudezke erran gabe [...]
sakrifizio horiek egin zituela luzez, geroan, halatsuko sakrifizioak egitean, Jainko onak eman behar zizkan
barneko kontsolazionetarik batere gabe. Jnn SBi 77.
halatsuki. "À peu près ainsi, semblablement" H.
1 alatu (V). Ref.: A; Iz ArOñ. 1. (Aux. intrans.). "Alatu, adormecerse algún miembro a causa del exceso de
dolor" Ast Disc 581. "Entumecerse un miembro" A. "Eskúak alátu, alakétan xat, dolerse de frío" Iz ArOñ.
"Eskúak aláketan xat, se me quedan las manos doloridas de frío" Ib. Otzez alatuta, esku ta oiñak otzak
gogortuta zituenetan, zerbait zuzpertzeko ta berotzeko besoez bular-bizkar ukaldika jarduten eben mutil eta
gizonak. Erkiag Arran 78.
2. (V, G, AN ap. A). (Aux. trans.). "Atormentar. Agiñak alatu (V-arr-oroz), producirse dentera" A. Hire
pena zertan datza? / Zerk darozkik alatzen / Arima eta gorputza? / Zerk hauen tormentatzen / Erraguk. Monho
122. Kondenatuen infernua da, pekatu eralla edo mortalean ilten diranak doazan lekua, bertan beti alatuak,
nekatuak eta atormentauak izateko. Itz Azald 41.
3. "Alkar alatu (V-ger), perjudicarse" A.
4. (V, G). Ref.: A; A Apend; Iz ArOñ, UrrAnz. Reñir. "Reconvenir, inculpar a alguien" A. "Alátu dost ein
eztualako, me ha reñido porque no lo he hecho" Iz ArOñ. "Alatu jat, le he reprendido" Iz UrrAnz.
5. Sufrir. Librau egizu Barrabas baña / Jesus Nazarenoa ez. / Orrek biar du / Ondo alatu / Age batian
dolorez. Canala Jesucristo 130 (Bast 214 penatu).
6. Insistir. "Alátu xaot ez ekárteko, le he insistido que no lo traiga". Iz ArOñ.
2 alatu (S; Dv). Ref.: A; Lh (alatü). Jurar. "(S) jurer. Ala Jainkoa! Par Dieu! Vive Dieu! Erran du Jainkoa
alatuz ou alaturik, il a dit en jurant Dieu" Dv. "Alaturik Goihena (Sc), jurando en el excelso, en Dios" A. "(Ssaug),
jurer" Lh.
alhatu (L, B, BN, S, R; SP, Arch VocGr, VocBN, Gèze, VocCB (L, BN)). Ref.: A (alatu, alhatu); Lh; Lrq; Izeta
BHizt2.
Tr. En sus acepciones principales ('pastar, comer', 'apacentar') se documenta en textos de autores
septentrionales (y del roncalés Hualde) hasta el s. XX, época en la que se extiende a autores occidentales.
I (Aux. intrans.). 1. Pastar; comer. "(O), paître, manger" SP. "Brouter de l'herbe" VocBN. "Paître, brouter,
pâturer" Gèze. "Zure zaldia ezta hain eri, alhatu nahi da" H. "Gure ardiek Saioan alatzen dire" Izeta BHizt2. v.
larratu, bazkatu. Gaizki doha erbiaz, alhatzen denian ohatziari. Saug 103. Nahi baduk bizi minik gabe,
ezadila alha gose gabe. O Pr 324. Alhatu zenean phozki [lapiña] / Hara yauzi, huna yauzi. Gy 232s. Beha
aireari badabill [herbia], han alha, hemen yauzi. Ib. 58. Bere azienda bertzeen ontasunean alhatzera utzi badu.
Dv Ex 22, 5. Gizentzeko direnek [ardiek] goizetan-goizik nahi dute izar ihintzean alhatu, bainan ez bertzeek. Dv
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
861