A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
abad.
(En las expr. abad txiki, abad nagusi). "Ona emen Ondarribiako oitura auteskunde edo elezioetan. San Pedro
egunean urtero sakristeian irurogei bat lagun biltzen dira, patroiak eta abar. Iru abad txiki izaten dira lenbizi
autatuak (mandatariak izaten dira abad txiki auek), eta sozioa (bazkidea) baldin bada, edozein arrantzale abad
txiki izan diteke. Gero alcalde mar (eztiote itxasalkate esaten) autatzen dute ta edozein tostarteko izan daite
autatua. Azkenez abad nagusia autatua izaten da. Patroi artekoa izaten da au beti" A EY I 408s.
abade (Lcc, SP, Mic 5r, Urt I 15, Lar, Añ, Arch VocGr). 1. Abad, superior de un monasterio. "Abad" Lcc.
"Abbé. Abadearena, la maison de l'abbé, abadearen etxea" SP. "Abbas, abadéa, fraide nausia" Urt I 15. "Abad,
el padre Abad de un monasterio" Lar. "L'abbé" Arch VocGr. v. abat. Echaabades de la dicha abadia (1388)
Arzam 83. Doktor Pierres de Behety Donagraziako Abadiari. (1617). AZTH 22. Emateko notizia abadeari
(Leiza, 1626). ASJU 1978-79, 237. Porru eta porru da abadearen baratzian. O PrASJU 229. Monasterio
hartako abadeak. Ax 378 (V 249). Galdegin zeraukan abadeak fraide hari, ea nola zihoakon bere haragiarekin.
Ib. 379 (V 249). Hirur Iriko Iaunari, Montirande deithatzen den Iaun Abadiari dedikatiak. Tt Arima I. Saint
Bernard abadea. Gç 191. Diocle zeritzan abade batek esaten zien beti bere relijiotar monjeei. Mb IArg I 374.
Pafnucio abadea zen San Antonioren erako eremutar ta relijioso birtutetsu bat. Ib. 351s. S. Antonio abadea. LE
Urt ms. 94r. Anaxanon abadea. LE Ong 67r. Abade edo konbentuko buruak galdetu zion. AA III 585. Etxe santu
artako Abadia. Bv AsL 223. Fraide-etxe bateko abadea edo aintzindari nagusia. Jnn SBi 429. Lehenikan
Orriagako abadea izana zen. Zub 45. Bildu ziren [...] lauetan hogoita zazpi abade eta ez dakigu zenbat elizagizon
eta enbaxadore. Zerb IxtS 108. Clonmacnois-eko abade izandako hau 1088-garren urtean hil zen. Mde Pr
233. Abade baten manupean baziren kalonje andana bat. Lf in Casve SGrazi 16. San Antonio abadeak. MIH
262. Gure Fleuri abadeari irainik beltzena arrazoirik gabe bota ote nion. MEIG IV 71.
v. tbn. EZ Noel 152. Harb XV. Hm 189. ES 150. AR 435.
Abade baten mandoa / bere hidalgiaz hazia kaskoa. "Prélat". Gy 139. Abade yaun bat iduri. "Évêque". Ib.
200.
2. (V, G-azp-goi; Lcc, Mic 6r, Lar, Mg Nom 65 (V), Añ (V), H (V, G)), abare (V-gip, G-azp). Ref.: A; Iz
ArOñ (abáre); Etxba Eib; Holmer ApuntV; EAEL 40; Elexp Berg (abade, abare); Gte Erd 58. Clérigo secular,
coadjutor; sacerdote. "Clérigo" Lcc y Mic 6r. "Clérigo", "cura, sacerdote", "presbítero" Lar y Añ. "Sacerdote" A.
"Abade Jauna, forma común de mencionar al cura. Elizako bere zeregiñak eiñ ditu Abade Jaunak eta badoia
euzkixa artzera" Etxba Eib. "Cura. Arrateko abadia, erremia pelotan" Ib. "Abade segiten deu (V-arr)" Gte Erd
58. Cf. DCECH s.v. abad: "Primero significó 'sacerdote, cura' y esta acc., que se halla en la lengua común desde
el Cid hasta Covarr. [...] hoy todavía se conserva en Galicia, Salamanca, Navarra y Aragón (Borao) por lo
menos". v. apaiz. Tr. Documentado sobre todo en la tradición vizcaína. Se encuentra además en los refranes
de Isasti, en el cantar de Bretaña (ConTAV), en Ubillos, Guerrico, Zabala, Arzac y Soroa, y en Xalbador. En este
último, en Ubillos y en Lauaxeta parece corresponder al fr. abbé (o cast. 'abate').
Eliza zegienak aldarea, aldarea zegienak abadea. "El que hizo la iglesia, el altar; y el que hizo el altar, al
abad". RIs 30. Nolako elizalde, alako abade. "Cual la anteiglesia, tal el abad". Ib. 60. Donostiako murruan :
Islaren goienean / Abade guztiak : daode prozisioan. ConTAV 5.1.1. Eztteila nonbrau eskribautzat abaderen
semerik berrogeita amar dukaten penan bakotxak (Eibar, c. 1755). RIEV 1908, 732. Bizkaiko Abade jakitun
batek. Cb EBO 43. Jaun Claudio Fleuri Abadeak argitara atera zuanetik. Ub 1. Agindu zien beste Sazerdote edo
Abade biri, egon zitezela prest kandela irizikiekin. Mg CC 240. Abadiaren lapikua, txikina baña gozua. Mg PAb
122. Abade, fraile edo monja ez diran beste kristau guziak. Gco I 389. Eleisetako abade jaunak gaiti. fB Ic III
307. Eztago infernurik, orreek eztira Abade, Fraile eta Predikadorien asmubak baño. Astar II 9. Laudiyoko
Abade Jaunen enkarguz eta kostuz. CatLlo 1. Busturiko Bikariako Abade Jaunen enkarguz. CatBus 1. Abadea
orduban gelditu zan ate atzean. Sor Bar 37. Datorrela abade jauna. Arzac EE 1884a, 35. Itanduten dau Abade
Iaunak / baldin ezkondu nai badau. Azc PB 118. Domingo Agirreko Abadeak. Ag AL III. Emen eztago gauza
onik abade guztiai lepoa kendu ta eliza guztiak itxi artean. Ag Kr 188 (v. tbn. G 353). Laster noa Zolozabal
abadeagana. Echta Jos 172. Azkue abade jaunaren artezkuntzapian. Kk Ab I 4. Abade ta gañerako Eleizgizonai.
KIkV 103. Abade areik "Reverendo" zirala. Or Tormes 105. Abadiari eman nion / erregaluz mortzilla. Noe 80.
Abade gaste batek diño matte-miña. "Un joven abate rima su añoranza de amor". Laux AB 31. [Iletak] obispo ta
abade ta monagillo ta negarti eta guzti. Lek SClar 138. Abade bat baltzez jantzia buru dala. Erkiag Arran 167s.
I, baña, ik eztakik abade jaunari "berori" deitu biar jakona ala? SM Zirik 78. Gotzai-ordeko etorri zan abadeak
bere paperak atera zituan. NEtx LBB 60. Gaur gure trabeneru / ainbeste abade, / bertsoak grazîk eztu /
edanikan gabe. Lopategi in Uzt Noiz 59. Udabe abadea, Bonaparteren lankide. Alzola Atalak 136. [Musean] nik
laguntako nuen / ogi-egilea, / Aguxtinek Battitta / gure abadea. Xa EzinB 40.
v. tbn. Zuzaeta 110. JJMg BasEsc 218. Ur BulaAl 45. Zab Gabon 72. AB AmaE 396. A BeinB 66. Itz Azald 8.
Altuna 22. Enb 162. Balad 104. Akes Ipiñ 9. Bilbao IpuiB 161. And AUzta 78. Osk Kurl 174. Berron Kijote 133.
In MEIG VI 67.
(Como primer miembro de comp.). Adaki luze bat eskuetan, eta buruan abade txapel biribil baltza. Kk Ab
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 86
mende.