A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
v. tbn. AB AmaE 106. EEs 1919, 45. Alhargundu: Jnn SBi 130.
Cf. bizi-alargundu. --Gure Elizako San Kosetxu ederra ostuko baleuskue, neure senarra da agindu ta
egiña langoxea [...], altara-ganean egoteko. --Baiña, Maripa, senarra bizi dala alargundu nai euke? A BeinB
42.
(Fig.). Goizetik baru, bazkari txarra, / afari ona berandu; / sakelatik alargundu [= 'quedarse sin dinero'], /
begiratua illundu, / orra gustuak atzendu. Xe 234.
"Del que ha recibido un golpe en el codo que le priva momentáneamente del uso del brazo, se dice en broma:
alargundua da (Darric)" DRA.
(Aux. trans.). Hacer enviudar. Oilar kruel, oilar bortitz / O oilar fanfarruna! / Gure oiloak bi aldiz /
Alargundu tuana. Monho 44.
2. Mantener en estado de viudedad. Umeak aberatsturik usteko desirak edo zenbait bertze munduko
abantaillik ardietsteko usteak alharguna alhargundurik badaduka, izanen du naski laudorio, ez ordea segur
Iainkoaren aitzinean. SP Phil 416 (He 419 geldi arazi alharguntzan).
alargungo (-lh- BNc, Sc ap. A). Viudez. v. alarguntasun.
alarguntasun (Lecl; -lh- SP, Urt IV 25, Dv, H, A (s.v. alhargungo)), alargundasun. Viudez. "Veuvage" SP.
Cf. Dv: "Bien que l'on confonde souvent avec alharguntza, il y a pourtant une différence entre eux. Quand on
considère l'état de viduité de l'homme ou de la femme, alharguntasuna est le mot qui convient; mais si, par
exemple, l'on écrivait un chapitre sur le veuvage considéré en lui-même, il faudrait dire alharguntza. Gizona
bere alharguntasunean zurtz da, l'homme dans son veuvage est bien solitaire". v. alarguntza.
Alarguntasuneko denboran animako eta gorputzeko garbitasuna osoro gordetzea. Gco II 45. Alargunak [...],
bizi badira garbiro ta egiazko alargundasunean, honratu bear ditugu. AA III 397. Hertsiak egotu ziren beren
heriotzeko eguneraino, alharguntasunean biziz. "In viduitate". Dv 2 Sam 20, 3. Agortasuna eta alharguntasuna,
horiek biak terrepentean eta egun batez ethorriren zaizkin gainera. Dv Is 47, 9 (Ker senarrik baga geratzea).
Alhargunsa bat, [...] bethi alharguntasunean bizi nahi zuen, mundutik bazter. Etcheberry 151.
alarguntegi (-lh- Dv, A). "Bancs réservés aux veufs dans les églises" Dv.
alarguntsa (-lh- L, BN, S; Arch VocGr, VocBN (-nsa), Gèze, Dv (BN), H). Ref.: A; Lrq (alhargün). Viuda.
"Le BN et le S disent alharguna pour veuf, alharguntsa pour veuve" H. Edükazü prüdenki alhargüntsen
züzena. Etch 148. Egunkoaren begia / Eztu txazko alharguntsak. Arch Fab 193. Gaitz zien, Lege-erakasle eta
Farisien faltsiak, iretsten beitütüzie alhargüntsen etxiak. Ip Mt 23, 14 (SalabBN alhargunsa, Leon alharguntsa;
TB emazte alhargun). Etxek' andere zabal nündüzün egüerdi erditan, / Bai eta ere alhargüntsa gazte ekhia sartü
zenian. ChantP 190 (tbn. en Mde Pr 169). Orduan han bazen alhargunsa bat, Judith. Etcheberry 151.
Alhargunts ala umezurtzek badukete orobat hartarik laguntza, behar orduan. JE Bur 200. Alarguntsa
errekardaia. Etcham 171 (tít.). Damaseko alharguntsa aberats batekin ezkondu. Zerb IxtS 101. Handitu baizik ez
zen Piarrañoren estimua alharguntsaren bihotzean. JEtchep 59. Eta aterperikan gabe, gure alarguntsak nora
nahi. Azurm HitzB 65. En DFrec hay 10 ejs., todos ellos meridionales.
- ALARGUNTSA-BELAR. Acónito. "Aconit, alhargüntsa belharra" Alth Bot 2. "Alharguntsa belharra,
scabieuse" GH 1930, 225. "Aconit napel [...], alharguntsa-belharra" Zerb GH 1931, 227. Cf. A: "Alharguntzabelhar
(S), acónito; litm., hierba de viudez", seguramente tomado de Althabe; en Harriet hay alharguntza
belharra, corregido sobre alharguntsa.
Etim. Derivado con el suf. -sa (-tsa), de origen románico (cf. jainkosa 'diosa', ya SP, seguramente cultismo),
de uso sólo en el extremo (nord)oriental del País. Es reciente su extensión inmoderada a otras palabras. Es, por
otra parte, prácticamente seguro que alargun se refería antiguamente sólo a mujeres. A propósito de uidua,
widow, vdová y su familia indoeuropea, cuya forma femenina debió de ser única, O. Szemerényi explica
claramente la razón: "Every widower was a miniature Henry VIII. The 'widow', on the other hand, was severely
restricted".
alarguntsaño. Dim. de alarguntsa. Ene herrian bada alarguntsaño bat. Etcham 171.
alarguntsatu. "Alharguntsatu, enviudar la mujer (Arch)" DRA. v. alargundu. Alarguntsatuz geroztik /
hanitz tristi nuzu / mentz bat gaiaz et beti / borogatzen beitut. AstLas 45.
alarguntto (-lh- S ap. Lh). (Dim. de alargun). "Petit veuf. Alharguntto bat bildu dizü (S-saug), elle a réussi à
se faire épouser par un petit veuf" Lh.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
855