A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
dela egiazki bekhatu [...], eta halakotan estimatzen dela Iainkoaren aitzinean. Ib. G 3r.
b) En tal caso, en tal ocasión. "Gosete handia iragan da; halakotan, orok laguntza zor dugu beharretan direneri,
une grande famine vient d'avoir lieu; en pareille occasion, nous devons tous aide à ceux qui se trouvent dans le
besoin" Dv. Bizirik aterako ba-da Erodes odolzalearen eskuetatik, bearko du Ejiptora iges egin, gizonak
alakotan oi degun bezela. Inza Azalp 59. Argatik da eziñezkoa, alakotan aitta Santuak egia ez dana edo on ez
dana erakustea. Ib. 86. Alakotan damutzen zitzaion etortzeko esana. JAIraz Bizia 56. Alakotan, aitona etxean
bazan, onengana korrika joaten ziran babes billa eta aitonak. Etxde JJ 99. Ez nai bere txalupa iñork ikutzea,
ezta sutatik ateratzeko ere; baldin alakotan, erre zedilla. Anab Poli 30. Egia jaioterri maitea gogoratzen
zitzaiola, batez ere bakar xamar edo aspertuta egoten zanean, ta, alakotan, erri-miña ta naigabea etorri oi
zitzaizkan. Ib. 59.
- HALAKOTZ. v. halakotz.
- HALAKOTZAT. "(Por) tal me tienen, [...] alakotzat naukee" Añ. v. aintzat, aintzakotzat.
Ungi ediren zarela, / Elisabet maitea: / ungi ediren, emazte / guztien ohorea. / Zeru gorek halakotzat / zaituzte
ezagutu. EZ Noel 44. Jesu Kristok esan ezkero arina, gozoa ta jasokizuna dala bere buztarria, bere legea,
alakotzat euki bear dogu. Añ GGero 314. Guk oben-kulparik ez degu; baña gauza bat dago, alakotzat egiten
gaituena. Lard 58. Badakizu gizon on ta langillea dala ta alakotzat daukate dagon etxean. ABar Goi 29. Zaldi
guztien errege irudian ta alakotzat euken zaldiak eurak be. Bilbao IpuiB 21.
- HALAKOXE (Dv, s.v. hulakoxe). (Forma con suf. -xe, de valor intensivo). a) Tal, de tal modo. Bada
alakoxea da San Agustiñ-en argia, infernutik sortu diraden herejia guztiak, zeiñ-ere diran illunak eta bortizak,
desegiñ zituena. Lar SAgust 9. Ikusten dozu, praile bat dala edaalia [...], ta juzgetan dozu, praile guztiak edo
geijenak diriala alakoxiak. fB Ic II 220. Jaunak emonik zenduzalako / Zuk alakoxe egoak / Eskumakoa
Jaungoikoa ta / Ezkerrekoa Fueroak. AB AmaE 59. Alakoxea zan bai, atso maletea, / Trago baten edana ardau
azunbrea. Ib. 236.
(s. XX). Ardanetxietan, erromerijetan eta alakoxe lekubetan aldirik geiena emoten ebalako. Kk Ab I 41.
Lurreko ontasun guztik betiko galtzeak alakoxe samintasun aundiaz biotza erdibitzen badu. ArgiDL 31. Alakoxe
batzuk izan ba zenitu aruntzean, Yausoro adiskidea! Ldi IL 47. Alakoxea izan zan beti Malentxo. Zirikalaria,
zorabiatzallea, naspilzalea. TAg Uzt 262. Zu zera beti, txantxangorriya, / zu zera txantxan-iztuna / alakoxe gaux
maitagarri bat / erakusten diguzuna! EA OlBe 13. Oraingo aldiko argazkik alakoxeak dira. Gizonek ixillka egin
bear lituzkeen gauzak agertzen. JAIraz Bizia 27. Baratza gauzik ez, bertako zugaitzen papaia, txirimoia ta
alakoxe igalik. Ib. 69. Txanton-en alabearen biozkadak egundoko zotin-burrukak ziran. Ekaitz egunetako
itsasoak alakoxe joan-etorri latz, indartsu, mutiriak sortu oi ditu. Erkiag Arran 171. Alakoxea zan beintzat gure
Triskilli au. Bilbao IpuiB 165. Bai, giza-bizitza ere alakoxea omen da. Vill in Gand Elorri 10. Alakoxeren bat
esango zioten: "Ta orrek geiago eman nai badu, iri zer?". Anab Aprika 47. Alakotxe kertenkeriak egiten ziran
etxetan, jendeari gai ontan lotsa aundiegia sartzen zitzaiolako. NEtx LBB 30. Gizona baizan alakoxia, /
txorakeririk etzuna. Uzt Sas 344. Orduan bazan umore ona / ta bazan alaitasuna, / biok alkarri bagiñon berriz /
alakoxe naitasuna. Ib. 150. Iñoren lotsarik gabe zerriak alakoxe izena izaki. Berron Kijote 45.
v. tbn. A Ardi 4. Etxde JJ 99. Txill Let 61. Osk Kurl 126. Zait Plat 100. Ibiñ Virgil 89.
(Con oraciones consecutivas). Alakoxe griñaz ta pozez oi zan zaldunketa-liburuak irakurriaz, eiziko aribearra
erabat alde batera utzi zuan. Berron Kijote 31s.
(En correlación con zelako). "Zelakoak gura ta alakoxeak, pintiparados, apropiados, que llenan todas las
aspiraciones" Alt Eusk 1925 (IV), 68.
b) Cierto, indefinible; ligero. Cupidok eritzen nau / fletxakin berriro, / neregana jiratzen / dituen aldiro, /
biyotzera sartzen zait / eztiro eztiro / alakoxe gauza bat / gozua guztiro. Bil 59. Eta orain barrenak alakoxe
imurtxi bat egiten dit. Bv AsL 206. Jeisten abitu naizen garaian / ipar-aize bigunaren / marmari geltsu alakoxe
bat / erestiñoka zebillen. EA OlBe 66. Praideari begiratzen dio, parrez-parrez, alakoxe pikardi pikaro batekin.
Lek SClar 138. Eta ola du, ain xuxen, gure Santa Clararen Kantak ondarruarren ezpañetan, alakoxe izaera ta
grazia berezi bat. Ib. 105.
c) (Con adj. o adv.). Berez zan alakoxe gogotsua lan guztietan, da ezin aldatu leikean bere izakunea. Echta
Jos 79. Alakoxe ederki bizi izan da Peru-Fermin. Mok 7. Txera ona egingo digute aita-semeok, aiek dira alakoxe
ortz-argiak-eta. Zait Plat 81. Begien aurrean jarri ta ala ere ikusi ezin zitekena. Alakoxe txikia ziñan. MAtx
Gazt 17. Usaitik ere ezagutzen da / alakoxe nabarmena, / asi berrian kiloak milla / pezeta egiten duena. Uzt Sas
133.
d) v. BEZALAKOXE. Intxaurrak ezpaitu pagoarenaren tankerako ostotzaz bere burua yazten; ta ez-eta
enarak kabia zozoak alakoxea egiten. Ldi IL 125.
e) "Alakoxi, usamos cuando queremos dar a entender que lo que manifestamos tiene probabilidades de ser cierto.
Etorri de alakoxi Juan, seguramente ha venido Juan" Etxabu Ond 111.
- HALAKOXEKO. a) Tal, de tal modo. Giza-emakumerik dollorrenak eta marmariozalienak diruz igurtzirik,
alakoxeko iraña bazterrik bazter zabaldu da. Etxde AlosT 45. Besterentzat ez-ezik norberarentzat ere alakoxeko
zen. Etxde JJ 39.
b) Cierto. Aboratu zitzaizkion itz gordiñak esaterakoan alakoxeko bildur antxa nabaitu zun. Etxde JJ 217.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
840