A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
sorgiñ alako bat, bi alaba makarrosakiñ. Alz STFer 122. Zuaz aurreko estanku ortara; andria erdi itxu alakua
da eta baliteke pasatzia. Iraola 74. Gure kotxian badator señora bat, aguardinta alkanforatu usai pestia botatzen
duela, erdi pasatu alakua. Ib. 129. Ikusirik emakumeari aurrian bultu alako bat. Ib. 38. Igarriko zenduten, nik
esan gabe ere, kopla guztiak ikuskai-antzekoak dirana: ikuskai-antzekoak, deskriptiboak. Ez dira liriko alakoak.
Lek SClar 133. Gizon ernegatu, pirri alako bat ez dozuela iñoiz ezagutu? Bilbao IpuiB 165.
9. (Refuerzo de un adj. peyorativo). "Zatarra alakoa! (G-goi), ¡feo más que feo!" A. "Astoa alakoa! (V-ger-m),
¡burro, más que burro!" Ib. "Tontua alakua! [...] iñuzentia alakua; mozolua alakua; txepela alakua" Elexp Berg.
"Txoroa alakoa! (G-azp)" Gte Erd 287. v. alaen.
Tr. Documentado en autores vizcaínos y guipuzcoanos del s. XX. En la construcción más extendida halako
repite la det. del adjetivo. En Otxolua y Bilbao el adjetivo va sin det.
Berriz orrelakorik aitatzen badizu, jaikiko naiz ta burua puskatuko diot. Lotsagabea alakoa! Ag G 232.
Jaungoikoak badaki geure Iñaziok berak zenbat eman dion lapurrari alakoari. Ib. 269. Astua, alako astua...
Zezen gixajua... Berari sartuko niozke nik zeretik. Urruz Zer 140. Txapela buruan zuela, aldiro egoten zan,
zakarra alakoa! ardantegiko atarian. A Ardi 123. Kertenak alakoak! Ib. 52. Ze denganiño biar daustazube,
barritxuok alakuok? Kk Ab I 69. Baña zoro, ergel, tentel, zentzunbako, burubako, alako orrek, ori egingo euan
egin? Otx 135. Eurak be negarrez asi, naiz-ta gogo barik, sabeltsuri alakuak. Ib. 170. Oraingotan bai bialduko
gaiauzala bakaldunak antseziperdi; eta ondo egingo yauk, ire erruz, galuts, etoi, alakuori! Ib. 175. Urdeak
alakoak! Etxde JJ 148. Eztuzute ondotxo ezagutzen urdanta alako ori. Ib. 187. Ez jakin gauzonik eiten,
demontriak alakuak. SM Zirik 28. Norekin abil i, txatxliori alakuori? Ib. 68. Zer dakarre eurok, kankailluok
alakuok! Erkiag Arran 49. Zer egin bear yok, tentel zar alako orrek? Bilbao IpuiB 227. Barreari eutsi eziñik
egoan zitala alakoa. Ib. 37. Arroputzak alakoak, mundu baztergabe oni sustraia billatu nai diotenak! Vill Jaink
37. Galatee nexka ariñak alakoak sagar bat iaurti dit. Ibiñ Virgil 39.
(Antepuesto al adj.). Mozkor! Mozkor! Alako mozkor! SM Zirik 120.
Txiro naiz aberatsai negar eragittian zuben poz eta atsegin gustijak imintten dozubezanok, alakuok! Otx 72.
10. (Partícula que introduce un sintagma nominal det.). v. harako. Egozkue au, alako Hilario Zendoia begiokerra
esaten ziotenak txarotu zun. Or SCruz 95. Ezagun da orobat Tekuako emakumeak Dabid erregeari esan
zion alako ura (2 Sam 14, 14): "Guztiok il bear dugu eta lurrean isuritzen den uraren pare gera". Vill Jaink 110.
Onenean beste alako ua izan diteke... zera... nola du bada izena? Lab SuEm 209.
11. Deficiente, dudoso, mediocre, insatisfactorio. v. HALA-HOLAKO. Gelak alakoak! Metro terdi
zabalean, bi luzean eta beste bi goitik berara. JAIraz Bizia 40. Aiek [espetxe zaindariak] alakoak: berak
espetxean sartzeko obeak ziruditen. Ib. 19s. Zancocho, eltzekaria zan; ura alakoa; yuka, arrakatxa, lursagarra,
usaidun belarrak eta aragi puskatxar bat. Ib. 41.
12. Adecuado. Benetan be, mutil axe izango litzakion baiño suin alakoagorik, seme antzeko xaloagorik!
Erkiag Arran 127.
- AI HALAKO BAT. "Ai alako bat, ya podría ser, ojalá" Etxabu Ond 111.
- HALAKO HALAKORIK. "Alako alakoik! Demasa ikusitakoa edo gertatutakoa! Sekula alako alakoik,
orraittio. Asi edurra Erregen egunian da etzan geldittu illabete osuan" Elexp Berg. --Aspaldi ez omen yuk
Orixen arririk egin. --Kalte egitekorik ez. Len lenago gertatzen zitxinan; bañan apaizak odeiari araoak esaten
ditionetik etxunate ezagutu alako alakorik. Or QA 74.
- HALAKOAN. a) En tal ocasión. Zuk, buruak bezala, juizio ta pazienzia bear dezu: alakoan ez jaramon ta
iges egin. Cb Eg III 370. Gerta ere diteke konfesatzen dagoana ere ez oroitzea. Alakoan ona da konfesioa beste
gauzarik falta ezpazaio. Mg CC 143. Alakoan joan diteke beste Konfesore jakin ta birtutetsu bategana. Ib. 144.
Amesetan bere akordau oi da gauza askogaz, ta ez dago zentzunik. Konfesinoe bat egiñ biar balitz alakuan,
zelan egiñ ondo examiñia? JJMg BasEsc 207s. Ez da pensetan alakuan bere ezkongeija gaiti, edo isila dan edo
humildia dan. fB Ic III 371. Halakoan egin lanak, on baino kalte gehiago dakharke. Dv Lab 24. Damu laiteke
arbolentzat ona den tokia alferrik uztea. Halakoan landa zazu arbola. Ib. 337. Berrogei milla persona omen zan
/ denbora artan begira, / biyotz gogorrak ere alakuan / laister bigundu oi dira. Ud 139. Botilla beterikan arturik
kolkuan, / sorgin bildurrik gabe / dabil alakuan. JanEd I 69.
b) En eso. v. HALAKO BATEAN. Alakoan basurdea zuzenik esira; / ataka-aurrean, aieruz lipar bat geldi
da. "En una de éstas". Or Eus 47. Bi ordu luze jarrai zioten / izar mirarizkoari... / Ta ara alakoan nun takatzen
dan: / arantz baten gain ñirñari! SMitx Aranz 60. Alakoan, ordubetetsu zeramanean bere etsaien zeletan,
oiñotsak nabaitu zitun albo-xamar. Etxde JJ 152.
- HALAKOAREN GISAN. (En oraciones consecutivas). De tal manera que. v. HALAKO GISAN. --Zergatik
erraiten düzü Jinkua eztela nehoren mens? --Zeren halakuaren gisan gauza guzien nausi baita, nun ezpaitü
deusen beharrik. CatLan 23.
- HALAKO BAT. "Halako bat zait gizon harekin mintzatzea, il me répugne, j'ai quelque répugnance à converser
avec cet homme" Dv. Hortako dugu hemen aipu, nahiz barneak halako bat egiten daukun, erro dohakabe
batez hain luzaz mintzatzeak. HU Aurp 130. Den sorraioenari horren aditzeak halako bat egiten baitio. HU Zez
189. Bazabilan haurren mihietan berri hau, orori halako bat egin baitzaungun. JE Bur 63. Eriaren gela [...]
behar litake etxeko hoberena [...]. Orok onesten dugu hori; aiphatzea bera halako bat zauku. Ib. 186. Halako
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
835