A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
I 204. Iñork nere itzak aditu bai, baña begiratzen ezpaditu, nik eztut alakoa epaitzen. Ir YKBiz 428. Gaurko
euskaldunen artean ba litteke askok "gau-illaren" berririk ez izatea ta alakoentzat ipiñi degu azalpide au. Etxde
AlosT 93n. Eguzkirik ezpalitz, tira, baiña ba-dago, ta ala ere beti negarti; mozolo bear luteke izan alakoek. Vill
in Gand Elorri 16. Nekerik ta minik elukete artu nai alakoek. Zait Plat 1. Doatsua gauzen zer-nolak ezagutu
litukena [...]. Alakoa eztute makurtuko ez erriak eman agintaritzak, ez erregeen purpurak. Ibiñ Virgil 92. Zenbait
gizonek, beretzat izan edo beste batentzat izan, berdin egingo du lana. Alakoak ez dira danak. Uzt Sas 339.
Badira ordea nahikunderik ere ez dutenak eta gure hizkuntzaz etzaiotenak hanbat axola. Halakoak ditut bakarrik
gogoan. Xa Odol 239.
v. tbn. Harb 171. Hm 119. Tt Onsa 128. SermAN 7. Ch I 25, 7. Gco II 89. Bordel 52.
(H, que cita Ax 43). Eta halakoa eta halakoak, haiña eta haiñak maiz dira gaizki eta on-behar. Ax 43s (V
27). Koleran dagoenak ere eztaki zer mintzo den, eta ez zer hari den. Eta halatan halakoagatik eta
halakoakgatik egin zioen othoitz gure Salbatzailleak bere Aitari. Ib. 310 (V 206).
3. (Con numerales). (Tantas) veces. "Den halako bi esaten du (AN-gip)" Gte Erd 104. "Alako bi baditu orrek
(AN-gip-5vill)" Ib. 79. AxN explica laur doble (247) por alako lau y doblearen (320) por alako bi. Huna,
neure onen erdiak, Iauna, emaiten diraizteat paubrei: eta baldin deus nehori bidegabeki edeki badraukat,
rendatzen diat halako laur. Lç Lc 19, 8 (Ol, Or, Ker, BiblE lau halako; He halakorik laur, TB lauretan, Dv
laurkun, Brunet lau bider geiago, Leon batentzat lau). Au kosta izan zala berak balio izan zeban alako amabi,
edo benturaz geiago. Izt C 69. Berak balio duten alako bi ta geiago eraman-saria pagatzen dala. Ib. 196. Zuk
uste alako milla biderrez aundiyago da zuganako nik sentitzen detan naitasuna. Bil 156. Lengotan esan degun
bezin aundia izan bear dualako Jaungoikoa, ta alako bi edo geiago izatea eziñezko gauza dalako. Inza Azalp 37.
Zure olloai iru alako erronaraziko die. Or Mi 74. Sugetzarraren morroiak, Bildots / onagana jeiki dira; / [...] /
bildots otzanak autsiko ditu / eun milla alako balira. "Aunque fuese un número mil veces mayor". Or Eus 258.
"Diruak diru balio dik, i" / diotsa batek albotik; / "erdi-dirua bi alakotan / biur duk uste bagerik". "Que la mitad
del dinero se convierta en doble". Ib. 391. Donosti baietz, Getari baietz, / baietz ogeiez azpitik. / Alako bian
donostiarrek / eskaintzen dirua goitik. Ib. 391. Nik lau alako egin bear duk lanean Etxahunian ogirik jan nai
baduk. Etxde JJ 30. Kain ilko likekanak, zazpi alakoa nozitu bearko likek. Ol Gen 4, 15. Etxe [...], naiz soro,
Nere izenagatik uzten ditunak, eun alako artuko du. MAtx Gazt 106. Gertatu zana zeatz-zeatz esango ziola, eta
zazpi-alakoak ordaindu bearko zituala. Berron Kijote 62. Diren baino hamar halako ardandegi gehiago irekiko
balira. MIH 326. Txiribita zuriak banan banan galdu ahala, hamar halako rubi-kolorezko unanu-lore jaiotzen
ziren. Ib. 298. Zehar-esan orapilatuak, hizkuntzaren aldetikako eragozpenak ehun halako gehitzen dituztenak.
MEIG V 72.
"Eliza ura zabalean alako bi bada luzean (G-azp, AN-gip), luzean Elgoibarko eliza alako iru bada Loiolako
basilika (G-azp, AN-gip), ura alako bi da au (G-azp-goi, AN-gip), emakumeak ezkontza kontuetan, gizonak
alako amar badaki (G-azp-goi, AN-gip), Unanua alako iru bai bada Etxarri (G-nav) [...] Nafarroa Gipuzkoa
alako bost bada (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 79. Datorrela bere andria; mingañ kontu oietan, gizonak alako
amar badaki. Iraola 96. Arako euntza aurreragotuak estualdi oldar batzuek izan zituzten eta berak alako lau
gudarik inguratu zituzten. Zink Crit 52. Aien uztarriek, nik eraginda, len alako bi lan eginen dutela. Or Mi 91.
Ordu-laurden batez geroago, len alako biz goragotik zebillen ardandegian zalaparta, iskanbilla ta kantu-otsa.
TAg Uzt 208. Aralar alako zazpi gora dauden mendiak. Or QA 51. Aldi ua au alako bi dala. Or Aitork 325.
Elezati luzea laburra alako bi baita. Ib. 331. Listari abek ikututa, len alako bi egiten du dardar. Anab Poli 117.
Etxean ditudan halako bi ohe baneuzka. MIH 326.
Gaitz hunentzat, zer sendakari bilhaturen dut? Baldin mundu guzian balitz halako-bat dirutan? Zeinen bozik
hartuko nukeen. Dv LEd 119.
4. (V-gip ap. Elexp Berg; Dv, H), kalako. Tal (no expresado). "Ethorriko naiz halako egunto batez, je viendrai
un certain jour (que je ne dis pas)" Dv. "Ikhusi dut halako toki batean, je l'ai vu en certain lieu" Ib. (s.v. hulako).
"Un tel, un certain" H. "Alako lekutan eta alako ordutan alkartzekotan geratu giñan" Elexp Berg. "Alako laguni
esan zotsala" Ib. Halako galza suerte ez ituela ekharriko, halako konpainiarekin eztuela segituko, halako
etxetara, karrikatara edo lekhutara eztela ioanen iuratzea. Harb 167. Aditu zuen alako egunez aterako zela
Elizara ta bidenabar eginen ziela limosna arganatzen ziran guziei. Mb IArg I 183. Kuidádo anitz aláko sandu
edo sandarén egúna señalatubeardéla, ta igándea gúti. LE Prog 108. Saltu zion Gobernuko bati, balleko komun
guzuko lerak, kalako lodiguatik gora. Mdg 137. Askotan, erbiak ankartetik bezela igesegiten zien. Gau-lenetik
alako etxean, gaberdi-aldera beste alakotan. Or SCruz 55. Egun geienetako berriak unelakoak zituzten: alako
errian omen dagozi unenbertze gudulari. FIr 137. Euskalerri osoko / elbarri ta eri, / galde bearrik gabe, / batbana
dakizki. / Alako probintzian / lau, beste artan bi. SMitx Aranz 204s.
(Junto a holako, honelako, etc.). "Hulako edo halako gauza, telle ou telle chose" Dv (s.v. hulako). Zeren
erraiten dugu ezen gero, bertze urthean onduko garela; orduan hunelako eta halako deskargu eginen ditugula.
Ax 66 (V 43). Nahi dut hunelako eta halako gauza egin, halako eta halako mesprezioa pairatu. SP Phil 34.
Hunelako edo halako egitekotan ze doatzu zuri, xoilki iarraik zakizkit niri. Ch III 24, 1. Nik permetiturik egiñ da
hunelako gauza, edo erran halako hitz. Ib. 46, 3. Orhoit zaite, baitezpada behar ditudala hunelako edo halako
bertute, zeiñen eskasean bainago. He Gudu 131. Zer duazü, halako edo hulako gaizan? [...]. Ala hura hulako,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
832