A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
alagoiena (-oih- S ap. Urq RIEV 1920, 110). (Euf. por alajainkoa). Hori düdanian entzüten / ordian niz ni
khexatzen, / makhila handia har eta / ala Goihena jüratzen. Casve SGrazi 108.
alagoza (Lar H, Añ), alauza (L-sar ap. Lh). "Dote" Lar y Añ. "Alauza (L-sar; PGarm), cadeau de noce" Lh.
Cf. alaroza. Bazekusan bide hortaz alagoz handiago bat ukhan zezakela. Birjin 342. Bide hortaz ukhanen
zuela zerbait, eman zioten alagozaz gainetik. Ib. 385. Nai badozu oraindik ipiñi gaur S bat eta ultze biyori eta
alan saldu, nik eskintzen deutsudan alagozaren zenbat au gañez izango da. "Será aquesta cantidad / más del dote
que os ofrezco". Iza EE 1881a, 187.
- ALAGOZAKO. "Dotal, alagozekoa, dotekoa" Lar.
alagozatu. "Dotar, para casarse" Lar.
alagrantz(i)a. v. alegrantzia.
alagun. "Alagun (V), ¡tú, compañero! Se usa como vocativo, al igual que amutil, agixon, aneska, etc." Otx
Voc. Baña esan egidak, alagun; zein ixaten dok luziago, uriko eguna ala baserriko eguna? Otx 132.
alhagune. v. 1 alhaune.
alagura. "Ganado de pasto (AN)" A Apend.
alai (G, AN ap. A; Lar, VocCB Dv). Tr. Propio de la tradición meridional. Al Norte sólo se documenta en
Birjin (usado como sust.), Goyhetche y en algunos autores modernos como Mirande o Xalbador. Es muy clara la
evolución del significado hacia el de 'alegre', prácticamente único desde hace bastantes años y que, en algunos
dialectos, ha desplazado a alegre, etc. En DFrec hay 71 ejs., 2 de ellos septentrionales.
I (Adj.). 1. Vigoroso, fuerte, saludable, de buen temple. "(Este mozo es muy) alentado, alaia da txit gazte au,
errutia, pizkorra, indartsua" Lar. "Vigoroso" A. Egongo dira gizenagoak, alaiagoak eta osasun obekoak.
"Más fuertes". It Dial 55 (Ur senduago, Dv e Ip hazkarrago). Gipuzkoan artoa ugari jaten dutenetatik agertzen
dira [...] larmintz leun me guriak dituzten mutil ta neskatxa mardul lirain alaiak. Izt C 28. Nexka alai, opilla
baño gorrigo bat an ari zen piku-gañean sare busti aundi bat zabaltzen. 'Alerte'. Or Mi 84.
(Uso predicativo). "(Estar de buen) aire, talante, alai egotea, ardore, konorte onekoa" Lar. Aren arpegia
ikusi bazendu, arrituko ziñan: añ alai ta kolore bizi ederrakin zegoen, nola ogei urtekoa zanean. Cb Eg III 348s.
Eriari extrema Unzioa ematean [...] erori, triste zeuden sentiduak, Santak ikusten zituen, txit garbi, alai ta eder
gelditzen zirala. Ib. 238. Argi lerroraiño berez iekitzen diranak (zuaitzak) antzuak izaten dira noski (frutu
gabekoak), alare sendo ta alai eraikitzen dira lur-barneko indarrarekin. "Laeta et fortia". Ibiñ Virgil 83.
2. (Lar, Sb-Urq, Hb ap. Lh, H). Animoso, valiente. "Denodado, ausarta, alaia" Lar. "Espiritoso, animoso" Ib.
"(Sacar) fuerzas de flaqueza, bildurrak, bildurrez alaitu, alai jarri" Ib. "Animosus, espiritoso, plein d'âme" Sb-
Urq. Zori onekoak [...] artu duen bizitza onari jarraitzen dioenak biotz alai eta sendoarekin. AA I 625.
Gipuzkoatarrak jatorriz dira, españatar are lendabiziko etorkien ondoko odol garbikoak; berenez ondraduak,
leialak, oparoak, alaiak, ernaiak [...] eta bulardetsuak. Izt C 212.
3. Amistoso, amable (hablando de gestos, miradas, etc.). "Agrado, [...] arpegi argia, arpegi alaia" Añ. AxN
explica arronter (327) por alai y salutantzia arraiaz (294) por diosala alaias. v. arrai. Arpegi alai eta
gozoarekin esango die. AA (ap. H). Ikusiko lirake goienengo mallara igoak, mundu osoak begirune alaiarekin
begiratzen diezatela. Izt C 214. Iaiua zala agertu zan gidari bezela ta aditua. Baña munduari arpegi alaiegia
jartzen zion; ez bere Aitak bezela arbuioz. Bv AsL 199. Jenobeba arpegi añ alai gozatsuarekin agertzen zitzaien,
non eta guziak zeruko argitasunez betea zegoalakoan zeuden. Arr GB 135. Jesus onak berak, bere serbitzariari
arpegi alai gozatuaz itzulita begiraturik, esan ere zion. 'Con piadoso semblante'. Aran SIgn 96. Nik nai neuke
iakin, duke iauna --iarraitu eban Adalbaldori arpegi alaiagaz begira-- zuk lagunduko deustazun edo ez. Ag AL
46. Zer mutill ederra dan, zer arpegi eta kolore garbiak, zer begiratu alaia. Ill Pill 27. Irri-parrez da arpegi
alaiz dio San Pedrok orduan: --Sosega zaitez, parkatzen dizut, exeri lengo lekuan. SM Zirik 95.
4. (G, AN ap. A; Hb ap. Lh, VocCB Dv). Alegre. "Gai, joyeux" Dv. Erranen derautzut, saindu iragan
gehienak alai eta arrai izatu direla. Gy VIII. Gazte eder, alai ta garbia ikusten degu Franzisko ogeiren bat urte
zituan garaian. Bv AsL 29. Zeñ pozik, zeñ alaiak / Gatozen egun oro, / Izan gaitean gero / Zeruan zurekiñ. Arr
May 16. Ta nondik datorkio gizonari alai edo goibel, on edo gaizto izatea, animatik ezpada? Ag G 332. Txori
goiztar alaiak. Ill Pill 4. Alaiak ixan, itzez garbijak. Enb 69. Neska ta neskato alaiek belardia eskuaratzen ari
dire. 'Rieuses'. Or Mi 108. Gustiz alaiak izaten ziran, bai ba, osasunez bete-beterik egozan da. Kk Ab II 163s.
Oroipen asko ditu Fernandok / ain zan gizon zelebria, / interes asko etzuen bañan / alaia ta alegria. Tx B I 147.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
817