A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
berotzeko! Izt C 314. Tratu bat ere egin det / ala bearrian. Auspoa 106, 52. Saara ondoan jaio zan / Sanson ala
biarrian. Auspoa 62, 114. Trabukoa disparatu / halabeharrean / gainera bi soldadu / heritu nituan (V-ger).
Balad 226s.
Afortunadamente. Baña, uste baño len, / Ala biarrian, / Makulu biak utzi / Zitun baztarrian. Enb 197.
Jakintsu azkar, purrukatua / ziñan, ala bearrean, / Euskalerrian alde trebeki / nekezko lan gogorrean. Basarri
52.
b) En caso de necesidad. Berak ziona zan eze, ala bearrean, anima baten salbatzeagatik pozik ibilliko zala
kalez-kale ta plazaz-plaza oiñutsean. 'Siendo menester'. Aran SIgn 108.
c) Debidamente. Mozorro arpegia kenduta, zana bezela azaldurik, ez ala bearrean zeraman habitu-janziya
utzi zuen. 'Dejado el hábito que indignamente vestía'. Aran SIgn 103.
- HALABEHARREKO. a) Fatal. Gure familian onelako ezegokia gertatu-bearra, eta gure arraza onela aitu
bear izatea, ondo ala-bearreko patu gaiztoa degu. Arr GB 129. Alabearreko egun goibelez argitua! Erriko bat
ikusi dau, ta amaren ilbarria damotsa. Erkiag BatB 133.
b) Necesario, de rigor. Ama, bere geisoaren bederatzi egun alabearrekoak iragan arte, ez egoan ez aurrera,
ez atzera. Erkiag BatB 102.
- HALABEHARREZ. a) Por necesidad, por obligación. Ene semea, zure salbamenduagatik zerutik iautsi
naiz, eta kargatu naiz zure miseriez, ez baitezpada hala beharrez; baiñan zure ganako amudio phuruz. "Non
necessitate". Ch III 18, 1 (SP ez beharturik, Mst ez bortxaz, Leon ez ezinbertzez). Eta hala-beharrez, bera ere
errukirik gabe oldartuko zitzaion bere zorionaren edozein etsaiari. Mde HaurB 47. Gizakiak ezin ditezke bat;
bakoitza bera egoiten da, beti, halabeharrez. Mde Pr 148. Alabearrez orixe egiten zuan antziñako emaztekiak
gizonaren martiri izanez. Vill Jaink 164.
b) (AN-ulz ap. A EY III 259; Izt 52v). Casualmente; fatalmente. "Por fortuna, alabearrez, ala izan bear ta alan
bearrez" Izt 52v. "Por casualidad" A EY III 259. Alabearrez, gutxien uste zuenean, kanpo edo soloan, lurpean
gorderikako diru andi edo tesoro bat arkitu zuen. Cb Eg III 349. Erri batean, ala bearrez, Galai gazte batekin
topatu zan. Cb EBO 41. Alabearrez Lazkaun omen zegoen egun aetan Bikario gizon lodi andiren bat. Izt C 248.
Noiz eta ere egun batez, / Ondikoz hala beharrez, / Hauzo hurbilleko garraiotarik bat / Yin baitzitzaioten bisita
egiterat. Gy 311. David bere soldaduakin, ala bearrez! onen [ar-zuloaren] barruan zegoan. Lard 173. Ala
bearrez, aitak bialdu zuen, bere iru anaia Saul-ekin soldadu zebiltzanetara zerbait jan-gauzarekin. Ib. 164. Urte
oro egiten zuten beren erriko elizan Jenobebaren elizkizun andi bat. Ala bearrez egun hura orduan zetorren. Arr
GB 128. Lagun gutxi bertan [Iruñan] gordelari utzitzen zituela, zeñetatik bata, ala-bearrez, gure Ignazio zan.
Aran SIgn 7. Gertaera au izandu zan 1521-garren urteko Maiatzaren ogeiyan, eta alabearrez Espiritu Santu-ko
Pazkoa-bigarrenean. 'Aquel año cayó el segundo de Pentecostés'. Ib. 9. Sorlekua utziz geroz / Ondikotz, hala
bearrez... Elzb Po 181.
(s. XX). Ala bearrez, emakumezko bat kale-ixkiña batetik bestera. Mok 16. Alabearrez, etsaien eta gure
tartean sakan bat zegoan eta bearrik! Or SCruz 65. Santa Kruzek jakin izan zun alabearrez, Lizarraga Zarautza
zetorrela. Ib. 62. Doble vía bat egiten ari / dira Legazpi aldian, / ala biarrez ni ere antxen / asi nintzaden lanian.
Tx B I 67. Ixo, gazteok: oraintxe zetorrek-eta, sukaldetik igesean, danetan biurriena, nexkaa, alabearrez... Ldi
IL 17. Ala bearrez, desagun Yainkoak ala naita, gora-bide neketsu zail aren biurgune batean [...] sortu zitzaion
lagun: "Orixe". Markiegi ib. 10. Ez dakit buruz ala burugabe jokatu nitzan ildako mutil ua senargaitzat onartu
nuanean. Alabearrez bideratu zitzaidan. TAg Uzt 297. Ats batean eldu zen apeza etxe artara. Ala bearrez
emaztea isatsaz eskallera xautzen ari zen (AN-ulz). A EY II 461. Agian, bere semearekiko zerbait entzunda edo
ala-bearrez yauregitik atera da. Zait Sof 194. Ark eta biok sortuko genun seme batek alabearrez ilko omen zun.
Ib. 77. Izar-mordoetatik esaten zana etzala egi gertatzen iakiñez, alabearrez baiño. "Non arte dici, sed sorte". Or
Aitork 163. Alabearrez, gure aintzineko iosta-mai batean liburu bat auteman zun. Ib. 195. Gauzak eztira
alabearrez eta itsu-itsuan gertatzen. Vill Jaink 172. Eztira alabearrez edo xede gabe egiñikako marrazkiak edo
zirriborroak. Ib. 174. Ala bearrez nintzan / jaio nekazari. And Egun 21. Nik ez nuen balio irri egin arazteko.
Hala beharrez entseatu banaiz ere, maiz gaizki heldu izan naiz. Xa Odol 49ss. Oraintxe gaia etorri baitzait
hemen neri bat batera, / hala beharrez, nere semea, hi juan haiz Parisera. Ib. 165. Baiña alabearrez edo-ta beti
lotan egon oi ez dan deabruaren eragiñez, ibar artan bertan belar-jaten ari zan Galizi-kastako beor-talde bat.
Berron Kijote 163. Ixilpekoa ezkutatzen baduzue, aitortu beharko dizuet ez dudala hala beharrez, nahiz bitan
argitaratua izan den, ikusteko aukerarik izan. MEIG IV 133. Sorterri zabalagorik hauta zezakeen, baina, deusi
ere uko egin gabe, bazter hauetan gelditu zaigu: hemengo delako halabeharrez. MEIG VIII 59.
v. tbn. Gand Elorri 206. Gazt MusIx 115. Uzt Sas 39.
Baina ez da berez, besterik gabe, hala-behar hutsez, ikas-leku nagusi bihurtuko. MEIG VIII 70.
"Ala bearrez (B), afortunadamente" A. Alabearrez aldameneko arkaitz batek ematen zuen ur garbizko
iturri bat. Arr GB 43. Irugarren bizitzatik kalera erori da. Alabearrez, malazkatu-samurtu bai, baña ez du zauri
aundirik. EgutTo 25-5-1919 (ap. DRA). Alabearrez Jaunak euzkia sortu zun. J. Alustiza in Onaind MEOE 1071.
- HALABEHARREZKO. a) Que casualmente viene a cuento, que casualmente es apropiado.
Egun batez [...], ikasleak aintzin neduzkala, etorrita oles egin zidan [...]. Ikaskizuna alabearrezko zan. Ua
argitaratzean, alderakizun egoki bat zitzaidan burura, zirku-iokutik artua [...]. Ark [...] arengatik esan nula uste.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
809