A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ocurrir, movido por el acaso o por un destino ineluctable, distinción que aquí no ha parecido pertinente. Algo
semejante sucede con etsi. Las distintas acepciones que aquí se dan tienen, pues, necesariamente mucho de
arbitrario o contextual.
I (Sust.). 1. Destino, fatalidad. "Fatalité" Dv. "Alabearrari ezin alde egin (G-to), no poder escapar al destino,
no poder evitarlo" A Apend. "La fatalité, le hasard" H. "Destino, fatalidad [...]. Alabearra, cuando [se trata] de
acontecimiento pasado" Asp Leiz2 (s.v. olabearra). "Destino" Izeta BHizt2. Cf. Chaho Voyage (2. a ed.) 47: "La
religion catholique n'a rien fait perdre à l'Ibère de son fatalisme primitif: hala behar beitzen! cela devait être;
telle est la seule plainte qu'arrache au Cantabre le sentiment profond du malheur" Cf. tbn. A Morf 26n:
"Conozco, es verdad, fantasías de algún chiflado puestas por nombre a algunas casas, como Ala bear en
Azpeitia" (el nombre suena hoy Alabier, trisílabo).
Jaungoikuak eman zidan niri bere ordena eta obligazioa, eliza onetako Bikario nere hala biarrak eregiñ [=
eragiñ] niñubenian. "Mi fortuna o desgracia me constituyó por vicario de esta Iglesia". PlFuent 289. Artzain oni
ez nondik eta andik alabearrak ekarri zion burura, azalandare erdi igartu oek txabola inguruan landatzea. Izt C
156. Alabearrak nai debanean uste bageko gauza asko agertu oi dituen bezala, au ere argitaratu izan zan
utskeria batetik. Ib. 156. Bakharrik errekontru uros bat, edo haren orduko zorthe dohatsu bat, finean, bertze
hitzez, hala beharra. Elsb LehE 67. --Nork egina da bada zure ustez mundu hau? --Bera bere baitarik, halabeharrak.
EskLAlm 1898, 11 (ap. DRA).
(s. XX). Ba dakit bai, zeruak eta alabearrak eta zorionak lagundu ezpalidate, munduak etzuela izanen au
irakurtzeko (ordu bitsuko) atseginaldirik (Quijote IX). Or RIEV 1929, 7 (Ldi ib. 208 Goikoa, zoria ta abagunea).
Gazte, zerk erakarri ote au nere txabolaraño? Ala-bearrak edo maitasun-min zorrotzen batek, seguru aski.
Jaukol Ipui 22. Alabearrak erabakitako zoria ezin baitezake itzuri gizaseme ilkorrak. 'Cuando la desgracia está
marcada por el destino'. Zait Sof 198. Nire alabearraren alkekizunak ikutu ez niñuken alderantz. 'Las atrocidades
de mis funestos oráculos'. Ib. 79. Handik urte zenbaitetara, beltzaranduko zen urrezkotasun hori guztia, endaren
hala-beharraz eta sexuaren hala-beharraz haragi arin eta malgu hori mardulegi, beteegi eginen zen. Mde
HaurB 19. Gizona bere zoriari amore emanik zegoen. Hala-beharrak eskatzen zuen ezkero... Ib. 32. Gure
Iainkoa ez du ustelak ioko, ez naimenak, ez alabearrak, ez ustekabeak, Iainko baita Bera. Or Aitork 158.
Atsoaren alabear gogor galdua! Txill Let 64. Suerte edo halabeharra. Herr 24-1-1959 (ap. DRA). Eta --halabeharraren
hala-beharra--, egun hartan bazen lanbo lodi bat aztaparka pentzetako sagar-adarreri lothua. SoEg
Herr 30-4-1959 (ap. DRA). Eziña da gizona atzerantz joatea; ez adiñean, ez barruko beste izakai askotan.
Astiaren alabearra, ankerra ta errukibagea izan. Erkiag BatB 148. Alabear itsu ori, zer dela ta onartu bear dut
nik? Vill Jaink 91. Asmatu zuten ba-dela "fatalismua", alabearra deritzan iratxo beltz ori. Ib. 178. Gizonaren
borondateak eta izadiaren alabearrak, denak daude gogamen baten eskuetan jarriak. Ib. 175. Alabearrak
nunbait, txarrera eta atzeraka daramazki gauzak oro! Ibiñ Virgil 73. Orixe naiz, ala bearraren aizeak
arrotutako orbel galdua! NEtx LBB 16. Halabeharra, pagoak duen / fedearen argudio. Azurm HitzB 28. Ba
dakit bai, ala-ere, zeruak eta alabearrak eta aldarte onak lagundu ez balidate, munduak ura-gabe bearko zuala.
Berron Kijote 108. Jainkoak naiko du-ta alabear au era-aldatzea. "Que la suerte se mude". Ib. 85. Gutxien uste
duenean, beste bere gisako arima bakar bat aurkezten dio halabeharrak. MIH 325. Gaizkile gogortua zirudiena
ez dela halabeharraren jostailu errugabea baizik izan. MEIG I 180.
(Usado en la expr. halabeharra, 'es el destino', 'fue cosa del destino', 'así lo quiso la suerte'). "Zer inen dugu,
alabearra" Izeta BHizt2. Egun batez, hala beharra! Isaik egortzen du Dabit bere haurridetarat yateko
zerbaitekin. Lg I 277. Hala beharra: gerthatu zen buruzkak biltzen zituen landa baitzen Boozena. Ib. 245. Ibai
ertzean kañabera artean utzi zuen, aurra noratzen zuten edo zer patu zuen ikusteko [...]. Ala bearra! Faraon-en
alaba jatxi zan, ibaiean mainatzera. Lard 64. Zoaz, ene alaba, Noemik esan zion. Ala bearra: Booz-en sorora
joan zan. Ib. 160. Hala beharra ere, orduan / Ondikozko ibaso haren hegietan, / Yende bazabillan gerthuz
pasaietan, / Gerthatu zenaren berri yakiñ gabe. Gy 191. Hainbertzenarekin --hala beharra, dudarik gabe--
bigarren erbi batek jauzi egiten du bidearen gainera. Barb Sup 30.
2. Necesidad, obligación (de actuar de un determinado modo, etc.). Mendi tartean jaio eta barrenak kalera
bultzatzen ez, landa zabalerako bidea aukeratzen zuten geienak, bizimodua ateratzeko. Eta alabearrarekin
batera jatorrizko senak ere elkar billa-arazirik, bereartantxe gelditzen ziran. "La necesidad". Mok 6. Ene semea,
zure osabiderako ortzitik yetxi nintzan: ez alabearrak, maitasarreak, ostera, bai-nenkarrela. "Non necessitate".
Ol Imit III 18, 1 (Ch hala beharrez, Pi bear izanak eraginda).
3. Suceso, acontecimiento fatal. Honela entzun genitzake bertsolariaren ahotik, hau inguruko giroaren
oihartzun dela nolabait ere, hogeiren bat urteko halabeharrak eta ezbeharrak. MEIG III 110.
II (Adj.). Necesario; ineludible. "Fatal" Dv. Noiz ere, bada, adituko baiduzue mintzatzen gerlez eta gerla
hotsez, ez zaiteztela izi; ezen horiek hala beharrak dire. He Mc 13, 7. Halabeharra da Gizonaren Semeak sofri
dezan hainitz [...] eta hirurgarren egunean bitz dadin. He Lc 9, 22 (Lç behar da, HeH behar dena da, Dv premia
da, IBk beharrezkoa da).
- HALABEHARREAN (V-gip ap. Etxba Eib). a) Casualmente, por casualidad; fatalmente. "Urkusura noiala,
ala biarrian topau neban nere emaztia izango zana" Etxba Eib. Oberik etzekutsatenean abiatu ziran ill edo
bizi aldatsgora bidea irikitzeko asmoan Gipuzkoatarrak zeuden tokira. Ala bearrean ez leku txarrera bizkarrak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
808