A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
/ alhen ardi saldo handia. Casve SGrazi 90.
(Fig.). Zergatik ere izarrek: / Sutan urhezko phindarrek, / Dauzkate gure gogoak / Amets garbiez, egiaz
alhan, argian argi, beroak? Ox 71. Gauaz ametsetarik, halaber egunaz, / Gogo-bihotzak alhan mendiaren onaz.
Ib. 20.
b) (S (Foix) ap. Lh; Dv; alhen S (Foix) ap. Lh). En actividad. "Bethi alhan doha zure gogoa, votre esprit rumine
toujours" Dv. "Ihara alhan da, le moulin moud" Ib. "En travail (maladie)" Lh. "Mina alhen dizü, il a un mal qui
le ronge" Ib. (s.v. alhatzaile). Bethi alhan zen gure sainduaren izpiritua. Laph 238. Burdin ziri batzuen artetik
buru zenbeit geldi geldia dagozilarik, begiak bakarrik alde orotarat alhan. JE Bur 29. Merkatua zen. Karrika,
ostatu, botiga, oro alhan. Ib. 191. Itzul niri, eta nik / atzoko harpean, / Orrazea kausitu / zinuen gunean, / Urre
iturburu bat / emanen dut alan, / Nahi duzuna zure, / nahi duzunean. Etcham 142. Hainitz emaitekotz, behar du
tresnak bere ahal osoaren arabera alhan ari. SoEg Herr 17-4-1958 (ap. DRA). Orhoit-arazi gaitu, aste
sainduak erakusten duela biziaren eta herioaren arteko gudua bethi alhan. Herr 21-4-1960 (ap. DRA). Jaun bat
zen [Platon], gogoa beti alhan zaukana. Lf in Zait Plat XV. Bere gogoan beti Frantses, eta gogoa beti alhan. "Et
son esprit toujours en travail". Ardoy SFran 248. Santa Graziko herria / dügüla maithagarria, / Hori da ene
goguan / alhen zaitadan berria. Casve SGrazi 126.
c) Mordiendo, royendo (tbn. fig.). Edo [...], misionest baten bihotzean beti alhan ari den kexuak ere bidez
bide igortzen ote zuen? "L'inquiétude qui ronge toujours le cœur". Ardoy SFran 219.
- ALHARA (Dv, H; alhera Sc ap. A), ALHARAT. "Arthaldea alhara eramatea, mener paître le troupeau" Dv.
Nausia lotan zen sarthu, aldiz astoa alhara / Ateka zabal batetik gan zen phentze batera. Gy 37. Naduka
abandonatua / Zokoluan, belhar gabe: / Uzten baniñdu bedere / Nihaur alhara nioan! Ib. 261. Urthe uritsuetan
idor puxka bat yatera eman behar zaioete, eta ahal bezain guti igorri behar dira alhara. Dv Dial 60 (It larrera,
Ur larrara, Ip bazkagietarat).
(Fig.). Heriotzeak ea hiltzen gituenez osoki, ala bertze norapeit bertze itxura batekin apaindurik alharat
eremaiten. JE Bur 166.
- ALHARAKO. "Bête destinée à vivre aux pâturages" Dv.
1 hala (V-gip, G, AN-egüés-ilzarb-olza-ulz, L, BN, S; SP, Ht VocGr, Lar, Añ (G, AN), VocBN, Gèze, VocCB,
Dv, H), arla, kala (Sal, R), gala (Ae). Ref.: Bon-Ond 171; A (ala, gala, kala); Lrq; Iz Ulz (ala); Etxba Eib y
Elexp Berg (ala).
Tr. En la tradición vizcaína se documenta en textos de autores de la parte más oriental de este dialecto
(CatAnz, Barrutia, T. Etxebarria, San Martin), o (en ejs. aislados o en usos particulares), en Moguel (ala bada),
F. Arrese, Agirre (Kr 211), Otxolua (ala ta be) o Erkiaga (ala ta bere). El alavés Lazarraga lo emplea
frecuentemente. La forma arla se encuentra en textos alto-navarros; así en SermAN, en la versión de Arbizu de
Orreaga (47) y en un sermón de 1833 (parece que de la misma zona); en Lizarraga de Elcano sólo hay árla
acompañado de órla; en otros contextos utiliza alá. Los escritores aezcoanos usan gala (CatAe 38), y los
salacencos y roncaleses kala (CatSal 39, CatR 39).
1. Así (correlato del demostrativo de 3. er grado). "Ainsi" SP. "Assí, de esta suerte, ala", "(de aquella) suerte,
ala" Lar y Añ. "Adv., comme celui-là, celle-là, ceux-là ou celles-là, par comparaison aux objets éloignés de deux
personnes qui font la conversation" VocBN. "Hala da berant goan nintzela, il est vrai que j'allais tard" Dv. v.
alan.
Tr. De uso gral. excepto en la tradición vizcaína, donde sólo se documenta en CatAnz (3), Zuzaeta (51),
Moguel, Arrese Beitia y T. Etxebarria (Ibilt 462). Parece que funciona como término no marcado, a diferencia de
honela, horrela y hola (q.v.).
Eta Jaunatizula abari on, ez naiz bildur ezten ala (Pamplona, 1415). ConTAV 4.2.1. Bihi hunak gorde
gabe behar dizi xahutu, / Iangoikoak nizaz ere hala agian egin du. E 241. Arrazoin da mundu orok dagien zuri
ohore, / ezi hala ari zautzu Ihesu Khristo bera ere. Ib. 107. Batbederak bere dohain propria du Iainkoaganik,
batak hunela eta berzeak hala. Lç 1 Cor 7, 7. Baptismoa ezta behingo baizen ordenatu, eta ezta sori behin
baizen rezebi dadin. Baina Zenaz ezta hala. Lç Ins F 6r. Eta etsekoandreak egin eben ala. Lazarraga 1142r.
Pensamentuok altuan ditut, / zuk ala merezidurik. Ib. 1171r. Meza enzuten duenak egin bear du kontu nola ala
baita egia, eze Mezan ofrezitzen den sakrifizioa, dela Meza enzuten duenarena. "Como ello es así verdad". Ber
Trat 72v. Erregu ezazu gugatik, zerren gera bekatariak. Eginbidi ala. TAV 3.2.10. Hala dela ezagutzen / dugu
zure obretarik. EZ Eliç 338. Bada biz hala, zuk diozun bezala, eta gogoan darabillazun bezala gertha dakizun.
Ax 152 (V 101). Iaunak hala badaritza. O Po 57. Badarik ere iustua naiz, eta hagitz laudatzekoa hala egiten
dudanean gauza guzietan. SP Imit III 30, 5. Hala hau delarik, gaitutzu / Herioaz mehatxatzen. Gç 112. Egar
gure erranak hitz hoiez, hori hala düzü edo hori eztüzü hala. Bp I 90.
(s. XVIII). Ovidiok ere hala erran zuen: [...], bere ethorkia eta leinua, arbasoak eta berak egin etzituen
gauzak, etzituela bereak deitzen. ES 105. Jesu-Kristoren Misterioen ohoratzeko ordenatuak direnak [bestak];
hala dire Eguberri, Trufania, Bazko, Mendekoste. CatLav 148 (V 76; cf. HALA NOLA (b)). Zer duazü, ala hura
hulako, edo halako den, ala haur hula edo hala goberna eta mintza dadin? Mst III 24, 1. Ala dabillela joanen
zaizka urteak eta urteak. Mb IArg I 241. Damu det milla bider zu ala ta ainbeste bider ofendituaz! Cb Eg III
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
785