A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(con nombres). "Ala emendik!, ¡fuera!, ¡vamos!" (AN-gip, G-bet...). Ala gora! [...] guazen, guazen gora!
Iraola 120. "Ala mutillak" deadar egin dau atzekoak eta asi gara. Ag Kr 21. Tira, jarri ondo. Ala. Bat, bi iru.
Sor Gabon 21. Zortzikua, "Etxeko guztiari". Ala. Bat, bi iru. Ib. 27. Gogorra ete zan gero nire maixu a!
Distraidu egiten nintzala-ta, ala! zigorra leña! Bilbao IpuiB 149. Ala Botechia! Animo! zioten beko ikusleek.
Osk Kurl 146.
- ALA ALA (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. a) "Interj. con que se ordena hacer una cosa. Ala, ala guazen
amendik betiko" Etxba Eib. "Interjección con la que se ordena algo. Ala ala! asi lanian bixkor" Elexp Berg. "Ala
ala! joan zaittezke emendik" Ib.
b) "Baita exagerazioren bat edo gezurren bat entzuten denean erantzun ohi da: Ala ala, oin be bota dok
botatzekua" Elexp Berg.
Etim. Bordari suponía que ala procedía de fr. allez, etc.
6 ala. "Como, a manera de. Atso ala, como las viejas (Sal)" A Apend. v. antzo.
7 ala. v. alha.
ala. v. halatu.
alha (L, BN, S ap. A; VocBN, Dv, H), ala (G, AN-gip, BN, Sal, R ap. A).
Tr. En algunos textos septentrionales (HU, JE, Etcham, JEtchep, Xa) aparece la forma sin aspiración, que en
todos o en la mayoría de los casos parece deberse a los editores. 1. Pasto, acción de alimentarse. "Action des
quadrupèdes qui broutent de l'herbe" VocBN. "Action de paître" Dv. "Le paître, le manger. Behi hunek alha
nekhea du, cette vache ci paît, mange difficilement" H. "Alha eder bat egin dute kabaleak egun mendian (S)" A.
Arrainak goizik alhari, / Har, ulitx edo txitxari, / Nun zer duketen janhari. Ox 126. Arradotarik zinen zu
artzain bezala, / ikusi zaituztenek aitor dezatela; / beti berotu nahiz arima epela, / alha arruntetarik gaitzak
zatozela, / guretzat etzitzaizun on larre uspela. Xa Odol 133.
(Fig.). Oraiko egunean xahutua den diruaren heren bat, zer diot! seigarrena aski nuke jakitateari bere
alharen emaiteko. JE Bur 36.
2. Comidilla, motivo, tema de conversación. Gizonek kafe, edo ostatu edo merkatuan baitute beren
bihotzeko jaidura ttipien alha, hau ithurrian dute hatzemaiten emazteek. JE Bur 36. Jende xehearen alharik
laketena: medikuen arteko aharrak. Ib. 125.
3. Actividad. Zelhai luze hertsi bat dauka [Grasse hiriak] behereko aldetik, itsasoraino heltzen baitzaio.
Huntan dute beren alha hango laborariek. JE Bur 81s. Nork erran dezake nola dabilan gure buru barneko alha?
Ib. 21. Ez dautzuet aiphatzen Manex, adimenduaren alhari bere bizia eman duena. Ib. 109.
4. Mordisco (tbn. fig.). Fotografiak, telegrafak, telefonek, beribilek, aireplanek, radiofoniak etzaizkotena
dardaratzen zainak, bihotza pilpiratzen, adimenduari emanez bertzalde ezin-geldituzko xinaurri-alha bat. JE Ber
50.
- ALHA-ALDI. "Alaldi (Sal, R), momento de pastar" A. Goan ziren bada azkenean, / Yainkoak nahi ephean:
/ Ez hargatik edan gabe, / Erran nahi da; egin gabe / Alha-aldi bat bedere. Gy 100. Egiñ dutenean beren alhaaldia,
/ Lotzen zaie ahuntzer ibilli nahia. Ib. 183. Agude bat zioala asto baten gaiñean, / Phentze fresko gizen
baten hegitik pasatzean / Abreari bademo han sartzeko lizentzia, / Hau laster iñoka dabill alegera guzia; / [...] /
Belhar ferdea alha-alditan arraso daramala. Ib. 85s.
- ALHA EGON. Estar alimentándose, comiendo. Zure Amaren bulharra / Errepiratzat har zazu. // Huntan
zure koloreez, / Arrosa pintatuetan / Alha bethi zaudezela / Egonen zare dostetan. Gç 75. Ez ditake erran ere
xuxen haren gogoa zer xoko pollitean alha zagon xori hura ikustera abiatu zaionekotz. JEtchep 27.
- ALHA-GAI. a) "Alha-gei (S-saug), terrain réservé pour pâturage" Lh. b) Pasto (fig.). Tentamendueri alhagaia
emaiten dioten galbidetarik urruntzea. Etcheb MGaric 179.
- ALHA IZAN (SP, Dv, H).
Tr. Propio de la tradición septentrional, tbn. se documenta en textos de autores alto-navarros como Beriayn o,
más modernamente, F. Irigaray.
a) Pastar; comer, alimentarse. "Enaiz halako gauzatik alha, je ne mange point de cela" SP. "Leiçarraga l'emploie
en parlant de la Cène" Dv. "Ardiak alha dira, les brebis paissent, mangent. [...] Dizipuluak alha ziradela
mahainean (Lç)" H (s.v. alhatzea).
Tr. Referido a personas sólo lo emplea Leiçarraga.
Arrastu zenean, iar zedin mahainean hamabiekin. Eta hek alha ziradela, erran zezan, egiaz erraiten drauzuet,
ezen zuetarik batek tradituren nauela. Lç Mt 26, 21 (HeH iaten ari zirela, Dv jaten hari zirelarik, Ur jaten ari
ziradela, Samper zaudelarik ya xaten, Leon jaten ari zirelarik). Eta zen hetarik urrun urdalde handi bat alha
zenik. Ib. 8, 30 (HeH alha zena; He, Echn bazkan, Ur jaten, Dv alhan, Samper alan, Hual alatan, Ol larrean).
[Artaldea] larre onean alha dela. Ax 554 (V 354). Arraiña alha denean, bazkari datxekanean eta bere ustez
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
783