A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ala gaixtuak gaiza baten, edo beste baten desiratzera bulkatzen zütian. Mst III 15, 1. Galdegin zioten zein nahi
zuten libra ziozoten bietarik, ala Jesus, [...] ala Barrabas. Lg II 271. Zoin denboretan konbeniago da
komüniatzia, ala Mezan, ala Meza onduan bereala? CatLan 140. Ala gaixtakeriaz / Ala tontokeriaz /
Mentaberrik daki, / Jesu-Kristoren hitzak / Jainko baten agintzak, / Hain inpertinentki / Dituen irauli. Monho
28. Ez dabela jakingo erijotzako ordu artian, ala pekatu mortala, ala beniala egin daben. fB Olg 98. Zeintzuk
gaiti negar egingo ete dot? Ala ezkondu bagakuak gaiti, ala ezkondubak gaiti? Ib. 81s. Ezta erraz ezagutzen nok
daukan erru geijago, ala murmuradoriak, ala alegrijaz entzunda [...] poztuten dabeenak. JJMg BasEsc 99. Ez
balinbanaki ere ala aphalgura, ala hanpurus naizen, ariarik aski banuke hanpurus naizela uste izateko. Dv LEd
109. Ala jaungoiko diran guziyak / amoriyua dezaizutela, / ala zeruak zure zori ona / nai dezatela. Bil 111. Noiz
behar duen bakhotxak komuniatu, ala egun guziez, ala zortzitik, ala ilhabetetik, ala bertze edozoin ephetik. Arb
Igand 114.
(s. XX). Ez dakid ala ez nion ikasi, ala antze zren. Mdg 149. Bein, eztakigu ala Amezketarrak ematen aspertu
ziralako, ala gogo onez, kristautasuna zabaltzeko gogoz, [...]. A Ardi 130. Eztakigu orain, ala sakeletik igarri
barik atara ete eutsozan ala gizon arek berak, yoskiñari emon ete eutsozan, eukiteko. Kk Ab II 96. Ezekijen zer
erabagi artu: ala bijaramonian bakaldunagana juan, ala ara barik etxian geratu. Otx 49. Ez ekien zer egin be:
ala oe azpian ezkutau ala ate-osteko zulotik begiratu. Bilbao IpuiB 263.
v. tbn. Arg DevB 229. INav 145. ES 97.
b) (Dv, H). (Distributiva). "Ala hau ala hori, biak onak dire, soit celui-ci, soit celui-là, ils sont bons tous les
deux" Dv. "Guziak ala onak ala txarrak" Ib. "Soit-soit" H.
Tr. Documentado sólo en la tradición septentrional.
Hura rezebituren dukeela, ala den sklabok ala librek. Lç Eph 6, 8. Ezta antsia, ala probeari ala Iesu Kristo
berari eman. Ax 227 (V 151). Non deusekere enezan separa, ala nagoen lo, ala iratzarririk. Tt Arima 17.
Egiazko pazientak eztu behatzen noren ganik heldu zaion, ala heldu zaion goragokoa ganik, ala berdiñekoa
ganik, ala beheragokoa ganik, ala prestua ganik, ala gaixtoa ganik. Ch III 19, 3. Gauza guti honesten gainean
den kuriostasun, ala begiezkoa, ala beharriezkoa. He Gudu 113. Bena ala diren txipi, ala diren handi, iseia zite
ororen pazientki igurztera. Mst III 19, 1. Gizon bekatoriak, ala mündü huntan, ala berzian, Jinkuaren justiziari
satisfatzeko, sofritü behar ditien penak. CatLan 123. Ala dezazien jan, ala edan dezazien, edo beste zer nahi
gauza egin dezazien oro. AR 83. Askiko da sozietate bakhotxean izan dadin gorphutz bat xoilki, ala izan dadin
gizonena, ala bertze sentsuko presunena. JesBih 405. Bertze ala kanpoko ala barneko grazia oste gabekoez. Jaur
172. Badira denborak eta haruak igaraitera ützi behar eztirenak, ala ereiteko, ala jorratzeko eta ephaiteko. Ip
Dial 62s (It ala ereiteko nola jorratzeko, Ur alan ereiteko zelan jorratuteko). Zer dohako ala erran dezaten:
Ongi dena da; ala eras dezaten; Gaizki dena da? Zer dohakizkit niri hemengo erran-merrana? Dv LEd 154 (Cb
Eg II 83 naiz ondo naiz gaizki). Ala mendietan, ala zelhaietan, non-nahi ongi heldu da. Dv Lab 319. Ala, dadin
aberats ala pobrea, / Gizona gizonaren duk haurridea. Elzb Po 215. Ala mutikoen ala neskatoentzat eskola
berezi baten egiteko [...] dirua. HU Zez 111.
(s. XX). Beren odoletik sortzen dituzten haurrek deiete bakarrik emaiten gizon eta emazteari, --ala gorputzez,
ala gogoz, ala bihotzez-- bat egiteari darraion gozo neurririk gabea. JE Bur 102. Ala batek ala bertzeak ez dute
bertzerik erakusten. Ib. 167. Alta sei, zazpi trago baditut edanik! / Ala gorritik, / Ala xuritik, / Bainan etxekotik!
Ox 158. Hain zartako ederra ematen dio pilotari ala eskuinaz ala ezkerraz! Zerb Azk 116. Liburuan denak
aurkituko ditutzue ala berex, ala elgarri loturik. Lf in Zait Plat XV. Zer balio zuen, berak erakutsi nahi: ala
jauzketa edo lasterka, ala greka edo filosofia ikasten, beti zoin gehiagoka. Ardoy SFran 287. Ala aita, ala ama, /
izen horien ederra! Xa EzinB 59. Arren sekülan, Maitena / etzütiet han ahatze, / Ala ginian phausatze / ala ere
güdükatze. Casve SGrazi 142.
v. tbn. UskLiB 75. Elsb Fram 180. Arb Igand 35.
(Con eta intercalado). "Ala gizonak eta ala andrak, eskubide bardiñak dittue gaur legian aurrian" Etxba Eib.
- ALA... EDO. (Distributiva). Egin gabeko bekhatu mortalez, ala hark egin plazer harzea gatik edo nihor
desohoratzea gatik bantatzea da benial. Harb 173s. Eta ala zu enekin edo ni zurekin guzia orobat zait. Ib. 144s.
Othoitziak eginen, urtheko beste laur egünez, ala den Besta, igante edo astegün. Mercy 7.
Etim. Se da el caso de que la conj. disyuntiva sirva también de part. interrogativa (en claúsula no inicial, al
menos) y exclamativa. Cf. DES 34a, con bibliografía, para los dialectos sardos "centrali e rustici" y paralelos en
otras lenguas. El origen de sardo a es lat. aut, conj. disyuntiva en latín.
4 ala. (Tras gen.). "En contra de. Geure ala dabil, procede en contra de nosotros. Norbaitten ala iñon diranak
esan, decir pestes [en] contra de alguien (V-ger)" Otx Voc. Bai otu be zeuri akiakulu ezin obia androi neure
ala amurratu erazoteko! Otx 29. Ba-dakixu beraz: ez niri andren ala barriro asarratu erazo. Ib. 30. Amurru
bizittan bigurtu zan etxera [...] basa-pizti zoro arengana bialdu ebanaren ala iñon diran txakurkerijak esaten.
Ib. 167. Amaika bidar jagi ixan naz izneurtuben ala, amaika bidar, ostera, erri onenganako mattasunak
olerkijetara nauzu. Laux AB 14.
5 ala (G-bet, AN-gip). ¡Fuera! (imperativo empleado a menudo con adverbios de lugar y de tiempo); ¡vamos!
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 782
mende.