A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aingira eta xarbo erretzen ez zakiela Katalinek! Barb Sup 70. Ala, elizatik kanpo eta eliza barnean bi gisetara
mintzo zirezte aphez horiek? Ib. 7. Eta, zer zaizte ala izituak hortako, eta lotsatuak ere etxerat itzultzeko? Barb
Leg 148. Zer uste duzue, ala itsurat abiatu den? Lf Murtuts 7. Zertako beharrik hori? Ala Louis Dasance
Sabeltxuriekin, Sabelgorrien kontrako ote dugu? Zerb Azk 62. Nor zara? Ala bethi gezurrezkoa? Mde Po 72. Zer
nahi duk ala nitaz trufatu? JEtchep 37. O eta zer düt ikhusten, / ala ez naik haboro ezagützen? Casve SGrazi 42.
(Al final de la oración). "En los dialectos occidentales [...] se dice así: esango dot (det) ala?" A Morf 688. "En
V se usa al final de las interrogaciones, jan dozu, ala? y es equivalente al prefijo verbal al de uso general en G:
jan al-dozu?, ¿has comido?" Otx Voc.
Tr. Exclusivamente occidental; no es frecuente hasta el s. XX.
Zetako egin dau Jaungoikuak zeruba, lastoz beteteko ala? Astar II 17. Ezer ere etzenduten eraman ala? Sor
Bar 68. Zein naizela uste dezu ala? Alz STFer 114. Zer bada? iñoren irrigarriak gara gu ala? Echta Jos 74.
Izkribatzailleari ez diyo ezeren ajolik, ala? Iraola 29. --Ez al du gaur aita, mezatxo bat entzun bear aien anima
gaxoantzat? --Nik ala? Ill Testim 5. Perretxiko billa zuaz ala? Kk Ab I 64. Etzara beste gau baten neugaz
geratuko, ala? Altuna 18. Garizuman al gaude ala? Lab EEguna 63. Ene! Zer diñostazu? Ezpiarren bat jazo
yatzu, ala? Otx 161. Ezteritxazu ondo, ala, arei piztijai guzurra iruntsi erazoteko egin dodanari? Ib. 135. Zer, zu
ere Galilearra zera ala? Ir YKBiz 318. Nere eriotza baño ezer areago nai ote duzu, ala? Zait Sof 174. Ezer
txarto egin dot, ala? Erkiag Arran 106. --Oin olan ezta eiten, dirautso Juan Domingok. --Len bai, ala? Akes Ipiñ
34. Nork emon deuez orren praka politok? Emaztegaiak ala? Bilbao IpuiB 69. Osintxurutz oia? Eztakik ala ibaia
Maltzarutz doiala ta ur-korrontak berutz eruango ebala? SM Zirik 121. Egun on, lagun! Egualdiari begira, ala?
NEtx LBB 165. Gure hizkuntzaren egoera larriak ez zaituzte nahigabetzen ala? MIH 138.
v. tbn. Txill Let 122. Gand Elorri 145. Osk Kurl 26. Alzola Atalak 55.
"¿Te refieres a los hombres? [...] gizonak ala? (V-gip, G-azp-goi, AN-gip)" Gte Erd 104. "Donostian eztago
operatzen obeagorik. Estesobrea ala? (G-azp)" Ib. 104. "Oso okerra da. Pedro ala? (V-gip)" Ib. 104.
4. (L, BN, S ap. Lh; Urt, Arch VocGr, Dv, H). (Partícula exclamativa). "O quam bonus est hic aer, ala aire hau
ona izan vel baita" Urt I 343. "Quel, quelle!" Arch VocGr. "Ne s'emploie qu'avec le verbe. Alaa ona baita
Jainkoa!" Dv. "Le verbe est quelquefois sous-entendu. Ala gauza ona arnoa, neurriz edaten denean" Ib.
"Alabaita (L, BN), alabeita (S), ah... que!... Alabaita doluegingarri! (L), ah! qu'il est douloureux!" Lh.
Tr. Si exceptuamos a Lazarraga, es exclusivamente septentrional.
Benedika fortuna! ala enkontru hona! / orai begietan dizit desiratzen nuiena. E 177. Ixil endin nahi nikek, ala
ene fedia! Ib. 223 (cf. alafede). Ala andrea ditxabaga / sortu bazan neskaetan! / Zerren il ez ete ninzan / jaio
ninzan egunetan? Lazarraga 1197r. Ai! Ala gatxaren guztiz fortitza! Ib. (B) 1185vb. Ala ni dohakabe handia bai
naiz! zeren utzi zaitut zu neure Iabea. Mat 225. Ala madarikatuak iaio giñen egunak. EZ Man I 82. Ala gure
zoratuak, baikinduen pensatzen / Gu zuhurrak giñela eta onak erho ziraden! Ib. 82. Hartarakotz errana da, ala
herioa motz, / Tristezia baizen eztu uzten deusik ondokotz. Ib. 43. Ala aberatski besti, / Baita zure gustura, /
Gogoz billuzia bethi, / Dabillana ardura. Arg DevB 48. O Birjina sakratuak, / Ala zuek dohatsu. Hm 190. Ala
aphezen ofizioa handi eta ohorezkoa baita. Arbill IV 11, 6 (SP o zein, Leon o zoin). O herioa, ala baita zure
memoria [...] aspre. Tt Onsa 149. Ala zure amudioak / Ni hagitz bainau maitatu! Gç 92. Ah, heriotzeko orena, /
Ala hi harrigarria! Ib. 154. Ala zuhurzia eta perfezione handi baten seiñalea baita nork bere burua guti, eta
bertze guziak hañitz idukitzea! Ch I 2, 4. Ala bozkariatzen bainaiz. He Gudu 129. Ala gaizki [= 'tant pis']. Lar,
carta a Gandara 161. Ala beikira desditxatü, hula phausialat nahi bagira arrimatü. Mst I 22, 7 (SP zori gaitza
guretzat, Ch zorigaitz guretzat). Ala gauza lazgarria bai-da agertzea yuie ikharagarriaren aitzinean erregelatu
gabe konzientzia. Lg II 250. Ala dohatsuak baitire lurraren gañean zutaz berreginduak izatu diren arimak. Mih
22. O eternitatea ala hire luzea! ala hire ezin kontzebitua! Brtc 156. Ala urrun baita hedatu / Merezia duzun
fama! Monho 38. Ala zorte irusa / Xarlemaña zuretako / zeren Errege beizütügü / orai Franziako. Xarlem 14.
Ala egün aldi ederra / eta egün aldi desiratia. 'Voilà une belle journée'. Ib. 219. Alo, ala ,
bahüt athia, / hüillant zitaie ingoiti. Ib. 257. Ordean, oi! ala bertzela baitoazi gauzak, hil ondoan! Dh 155. Ala
gozoa izanen baita zuen loa, obra onez gisa hortan bethea izan den egun baten ondoan! EgunO in Arb Igand
187. Parabisua ene Erresuma, ala ederra baitzare, ala baitzare maitagarria. Jaur 117. Ala nik ükhen düdan
fortüna trixtia! Etch 676. Ala oren tristia izan zena / Nik maitatu zintudana! Bordel 65. Alla gaiza terriblia! /
Zunbait presunaren botza / lür peti düt entzüten. Mustafa 208 (ap. DRA). Nere begietan ala baitzare eder. "Que
vous êtes joli!". Gy 1. Ala sinheste baitut zu baithan, Jauna! Dv LEd 89. Andozeko ibarra / Ala ibar lüzia!
ChantP 212. Bainan ala ederra izan dela enetzat lehenbiziko giristinoa egin dudan eguna! Prop 1899, 84. Zer
uhure! / Ala beitzira goratia. UNLilia 12. Hala [sic] hiltze trixtia larrützez juaitia. Casve SGrazi 120.
v. tbn. AstLas 28. Balad 214. JesBih 447. MarIl 85. Arch Fab 239. Jnn SBi 33.
"(Hb), vive! Ala zu! vive vous!" Lh.
- ALA... ALA. a) (Disyuntiva). Eta badakit halako gizona (ala gorputzetan, ala gorputzetik lekhora, etzakit:
Iainkoak daki) ezen harrapatu izan dela Paradisura. Lç 2 Cor 12, 3s. Errazu ala zen difamatzeko gogoarekin ala
arinki. EZ Eliç 155. Eta eztakigu ala ustekabean [aurthiki zioten], ala berariaz. Ax 312 (V 208). Nahi du iakin
zein zen lehen egina, ala zorroa, ala irina. O Pr 651. Iustua ere ezta segur ala den grazian, ala bekhatian. Tt
Onsa 101. Ala da humanoa, / Ala da dibinoa? Gç 213. Eztüzü ehi egiaren klarki ezagützia, ala espiritü hunak,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
781