A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Personak oro hanbat gizon ala emazte, zernahi kalitate, kondizione eta profesionetako diren [...] hersatüren dira
Jaun Direktor edo gidariari. Mercy 19s. Zein nahi den herritako, ala kondizionetako, zein nahi den
hizkuntzetako edo errelijionetako den, bethi zor diozu amodioa. Brtc 206. Batek har, ala har milek, / Bat hartzen
dute guziek. Monho 136. Ezta [...] nahaskeriazko ithurririk batere, izan ditezen goratuak ala beheratuak,
erromes ala aberats. Dh 192. Sexa bateko ala bertzeko fidelen artean. JesBih 389s. Behar dugun guzia
gorphutzeko ala arimako, denborako nola eternitateko. Jaur 182. Batak ala bertzeak bekhatu egin zuten. Ib. 161.
Gaztek hala [sic] zaharrek / Ez holakorik ohora. Bordel 94. Izokin ala xarbo, zer nahi badute. Hb Esk 95. Bata
ala bestia zühañetan aurkhitzen dira. Ip Dial 20 (It ala bata nola bestea, Dv ala bata ala bertzea; Ur alan bata
zein bestia). Lausenguz ala bortxaka / debalde dire ari. Zby RIEV 1908, 420. Izan zadiela uri ala atheri, uda ala
negu, gau eta egun. Jnn SBi 86. Igande batez ihizira joan ziren bi muthiko gazte; bat ala bertzea lazoak,
ezaxolak, osoki barreiatuak. Arb Igand 100. Bainan gero gaztek ala zaharrek zer egin behar dute ilhunduz
geroztik? Ib. 144. Gorde ala ageri, etsai ditu [eskuarak], gobernamenduko eskolak beren buruzagiekin. HU Aurp
201. Jaun argitu bat, mediku ala bertze, ahalge behar liteke holakorik iresteko. HU Zez 106.
(s. XX). Airea ala argia ithoka sartzen zeieztelarik. JE Bur 199. Aitaren ahotik daukat, bat ala bertzea huntaz
harrituak baigaude, etzuela behereko aldean hortzik. Ib. 19. Angles ala Italiano idorki zerabiltzkaten denboran,
Frantsesak uzten hein bat hatsaren hartzerat. StPierre 23. Eskuaraz ala latinez bardin trebe niz. Ox 205.
Kantatzen zütian Prefaziua eta Paterra, besta, igante ala astegün. Const 28. [Zikiroen] urratsen arau, gelditze
ala abiatze, hein berean doa artaldea. Zub 97. Uda ala negu, gauaz ala egunaz, edozoin tenorez. Barb Sup 67.
Zure ondoan izan nai det, zurekin alai ala asarre, adiskide ala muturka. ABar Goi 52. Urdailean ala kolkoan
eraman [gaztaña] berdin dala. Munita 46. Gogoko ala ez [...], euskaldun herriak [...] kanpotik etorritakorik
hartuko du. Mde Pr 43. Agertzen zizkion bere asmo, sentipen eta eginkizunak, zuzenak ala okerrak izan. Etxde
JJ 39. Eta bortxaz utzi behar harat norapait joaiterat nahi den bezain maite den mutikoa, izan dadien ezkondua
ala donadoa oraino. JEtchep 59. Labankeriz ala indarrez [lortu], ezkurez ala zemaiez. Erkiag BatB 92. Batzuz
ala bertzez jakintsun egina bide duk. Larz Senper 84. Bainan Frantses ala Diegok, biek baitzuten [...]
kontrabandist aireño bat. Ardoy SFran 249. Bihotz handiak kausitu ditut / aberats ala pobretan. Mattin 56.
Entzun xoriak kantuz goiz ala astiri. Xa Odol 109. Hori jakinik nahasten dena atsegin horren kordetan, / nahi
ala ez geldituren da biziarekin zorretan. Ib. 221. Ardu xuri ala gorri, / Biak hun ziztatzüt eni. Casve SGrazi 46.
Zaldun ala bilaun, langile ala arlote, deneri ohore zitzaien. Lf ib. 9. Batzuekin ala besteekin harremanetan
hasten dena, nolanahi ere, arinago irteten omen da sartu den baino. MIH 172.
(Con valor no distributivo ni disyuntivo). v. edo. Tr. Documentado, además de en Capanaga, en autores
meridionales desde finales del s. XIX (tbn. en Mirande).
Ekarri begi memoriara zeinbat dan konfesadu zala, zeinbat ilabete ala urtebete. Cap 90. Euren Errekimendu
ta Diputazinoiak ezer bez ala gitxi Bizkaiaren aldez egitten ebela ikusi ezkero. (1897). AG 1504 (citado por
Azkue, que censura el uso, en Morf 716). Goldiozko ogean, / yoan-elurte gaitzaren / ondarrak nabari; / kabidun
usoak, ala / emazte zurraren / zapiak iduri. Ldi BB 108. Badirudi egiazki gu bietarik bat, ala agian biok, aserresamar
ote giñan nork-gere idaz-lanak egiterakoan. Ldi IL 90. Egiñalak arren, nik ezin olakok ala alakok ainbat.
Ib. 98. Eskubide ta ardura ori gizartearenak ala estaduarenak dirala diñoe sozialistak. Eguzk GizAuz 93.
Gizartekeriak gizabatza ala Estadua baño beste Jaungoikorik eztazau. Ib. 40. Euskalduna ulertzeko lain eztan
esakera, itza, edo aditz-jokoa [...] erderara ala euskera errezagora itzuli. Etxde AlosT 10. Egonarri haundia
behar duzu, goiz ala berandu [...] zeredozer agitu arte. Mde Pr 319. Postuladuak onartzen ditugu beti, oarrez
ala oarkabean. Txill Let 131. Norbaitek emango dio laguntza, baldin mutiko gixajoa galduta badabil ala goseak
badago. Anab Aprika 77. Bi ala iru bider galdera berbera egin bear izan nion. Ib. 93. Arako txapelokerren bat
ala txiñelaren gerizak susmau ezkero. Erkiag BatB 102. Iatorriaren arrokeriz Epire ala Mikenaskoa dela esan.
Ibiñ Virgil 96.
3. (Partícula interrogativa; encabezando una oración interrogativa absoluta o su equivalente). "Renforcement
des interrogations [...]. Quand, après une première question, ala, 'ou bien', en précède une seconde plus précise, il
signifie: 'sans doute', 'peut être'. [..] Nork erran dautzu hori ala Jakesek?, qui vous l'a dit? Jacques sans doute?
Zer uste duzu ala ohoren ondotik gabiltzala?, que croyez-vous? que nous courons après les honneurs peut-être?"
Lf Gram 225. "Liçarrague se sert de ala pour rendre la nuance exprimée en latin par numquid: question à
laquelle on suppose que l'interlocuteur répondra par la négative" Lfn Notes O 16.
Tr. Documentado desde Leiçarraga en autores bajo-navarros y suletinos (tbn. en algún labortano moderno).
Eta, baldin arrain eska badakió, ala sugebat emanen drauka? Lç Mt 7, 10. Nolatan gizona iaio ahal daite
zahar denean? ala berriz bere amáren sabelean sar eta iaio ahal daite? Lç Io 3, 4. Ala eztakizue ezen zuen
gorputza tenple dela zuetan den Spiritu sainduaren? Lç 1 Cor 6, 19. Zor din maitatu izateak, / Ordainetan,
maitatzea, / Zer al' ahatze / Zauzkin maitari-legeak? O Po 30. O zer hiltze latz' enetako! / Hura galduz gero
zertako / Hemen, ala gaitz-beha nago?. 'Depuis que je l'ai perdue, pourquoi est-ce que je reste ici? pour attendre
des souffrances sans doute?'. Ib. 48. Gizona, zer pentsatzen duzu, / ala buria nahasi zaizu? AstLas 21. Ala
khanbiatü da zure deseiña? ChantP 6. Bakotxak bere berri daki; nik neure. Ala nahuzue aitor dezazuetadan
egia? HU Zez 138. Zer nahi lukete bada, ala sortzeko eta hiltzeko bi egun labur hetaz kanpo erlisionerik gabe
bizi? Ib. 31. Zer uste lukete, ala Eskualdun tzarretarik frantses onak egin? HU Aurp 209. Zer uste zuen ala
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
780