14.05.2013 Views

A-Amazur - Euskaltzaindia

A-Amazur - Euskaltzaindia

A-Amazur - Euskaltzaindia

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur<br />

b) "Niri ala zagoz orain bere? (V-ger), ¿todavía me incita usted?" A EY III 303.<br />

- ALA IBILI. "Tripearen ala dabil (V-ger-m), anda buscando medios para tener lleno el estómago" A.<br />

- ALAZ. "Alaz egon (V), estar atormentado" A. Jesu-Kristo penaz ta alaz ill zan Kurutzian. fB Ic I 163. Beti<br />

gaisorik, beti minez, beti alaz. fB Ic II 296. Yesus alaz ikusita, / negar daigun guztiak / bekatu egin izana. Añ<br />

EL 2 200. Nekez ta alaz, arnasea bete ezinik. Ib. 200.<br />

Gero zirean bere gedarrak / eta zotinak, eta negarrak, / eta egotea alaz da larri / gaisoa sarri. Azc PB 160.<br />

- ALAZKO. De dolor. Alazko ezpata zorrotzagaz bijotz zatituba. Astar (ap. H).<br />

Etim. Con respecto a su relación con alha, es sabido que 'dolor, dolor de parto' pueden estar en relación<br />

etimológica con 'comer'; cf. gr. odúne 'dolor' (: ed- 'comer'), etc.<br />

2 ala (G-bet, S (h-); Lar). Ref.: A; Lh (hala); Zt (comunicación personal). "Se navega este río con barcos<br />

pequeños, que llaman alas, que son largas y angostas al modo de las góndolas venecianas, en las cuales bajan y<br />

suben muchas mercadurías" Gar Comp libro 15, cap. 10. "Para este efecto son las alas (que son unos barcos<br />

llanos y anchos) que se cargan de esta vena, y de vuelta traen leña, manzana, sidra y otras cosas necesarias para<br />

la vida humana" Is 506. "Barco o barca plana y ancha, ala, gabarra" Lar. "Para las herrerías del Urumea y otras<br />

cercanas a uno y otro lado, la desembarcan [la vena] en San Sebastián y la suben más de dos leguas en alas hasta<br />

Ereñozu" Lar Cor 54. "Bote pequeño, es algo más grande que la chalana propiamente dicha" A. "Egituran ere<br />

badue aldea alak eta txanelak: alak, gaiñera, aunditxoago dira" Ib. "Hala (S; Maiatz 1852, 115), chaloupe" Lh.<br />

"Especie de gabarra, de fondo plano, para río, que se usa para transportar arena, piedra, etc. y para la pesca de<br />

angulas" Zt. Ühaitz xipi bat agitü zen egün batez bazterrak oro gaintitürik, hala edo galüpa igaraiten zen<br />

eretzian. MaiMarIl 115. Arrantzurako oi ziran ontziyak eta gaurko egunez oi direnak oek dira: treñeroa, txalop<br />

aundiya, potiña, batela, plata edo ala, bapore txikia, gasoliñeroa, arraste baporea. Elizdo EEs 1925, 213.<br />

3 ala (V, G, AN-gip-5vill, L, B, BN, S; SP, Ht VocGr, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H, BeraLzM). Ref.: A; Etxba Eib;<br />

Elexp Berg; Gte Erd 30 y 303. 1. (Conjunción disyuntiva). O. "Ou" SP, Ht VocGr y Gèze. "Si es o no es así,<br />

(c.) [...] dan ala ez" Añ. "Conj. d'alternative, 'ou'; hi ala ni? toi ou moi?" VocBN. "Ala [...], o, conjunción<br />

disyuntiva distintiva: zuriya ala beltza? ¿el blanco o el negro?, es decir, cuál de los dos, no indiferentemente,<br />

sino concretamente; la conjunción disyuntiva edo, en cambio, es una conjunción de igualdad: zuriya edo beltza,<br />

el blanco o el negro, es decir, lo mismo el uno que el otro" BeraLzM (en Bera no aparece ala). "Etorriko zaraz<br />

ala neu juengo naiz orra!" Etxba Eib. "Zuk autetu, ni gatea ala zu gatea (B)" Gte Erd 30 (frente a ejs. de edo en<br />

V-arr, G-azp, AN-gip-5vill y BN-arb). "Eztakit [...] ondo ala txarto dagoen (V-arr-gip), eztakit etortzerik izan<br />

dun ala ez (G-azp, AN-gip)" Ib. 303. Cf. edo.<br />

Se emplea en oraciones interrogativas (directas o indirectas), poniendo en relación dos o más posibilidades que<br />

se excluyen. v. Lf Gram 396, Altuna Mundaiz 7 (1977) 45s, PGoen Gram 248-252 y EGLU IV 155ss.<br />

Tr. De uso casi gral., aunque menos frecuente al Sur, especialmente en textos guipuzcoanos; no lo<br />

encontramos, por ej., en Larramendi (que tampoco lo recoge en su diccionario), Ubillos, Aguirre de Asteasu<br />

(aunque sg. Harriet sí aparece en dicho autor) ni Lardizabal. Su frecuencia parece aumentar al Sur a partir de<br />

aprox. 1930.<br />

Ama emazte luien ala ez nahi nuke galdatu. E 119. Hi aiz ethorteko zen hura, ala berze baten begira gaude?<br />

Lç Mt 11, 3 (He, TB, Dv, Ip, Ur, Ur (V), SalabBN, Ol, Leon, Arriand, Or, Ker, IBk, IBe ala; Echn, Samper,<br />

Hual edo). Jakiteko [...] kartea artu eben ala ez. Lazarraga 1138v. Lo ete natz? Ala iratzarririk nago? Ib. 1152r.<br />

Zertan ezagutzen da bekatu bat mortal ala benial denz? Mat 165. Konsidera bezate hau erraten duten sines ala<br />

ez. Ber Trat 68v. Beraz gizona iaustea ala igaitea da espantosago? Harb 228. Zeren ezpaitakigu zeiñez zerratzen<br />

den kontua, lehenbiziko egiten dugunaz ala bigarrenaz. Ax 117 (V 77). Harekin hartzen den atsegin hura [...],<br />

atsegin othe da, ala atsekabe? Ib. 514 (V 321). Begiratu baga guzurra ala egia dan. Cap 95. Zein atsegin dau,<br />

zuria ala gorria? Mic 14r. Ezi ordu dut iakinzu izan, / Hil ala bizigei nizan. O Po 22. Gaitz da egiazki iujeatzea<br />

ea Espiritu onak ala gaixtoak gonbidatzen zaituen gauza hunen edo haren desiratzera. SP Imit III 15, 1. Laikoak<br />

ala aphezak / Du gehiago hartzen? Gç 214. Jesüs-Krist bi natüralezetan persona bat deia, ala biga? Bp I 32.<br />

Nork [...] emanen darot laguntza iskiribatzeko? Kerubinak, ala Serafinak? ES 152. Etzazula begira ea<br />

liburuaren egillea iakinsuna den, ala ez. Ch I 5, 1. Ea zure hutsa Jaiñkoak barkhatu darotzun, bai ala ez. He<br />

Gudu 158. Gogua emazü, eia ene uhuriak, ala zihauren abantallak haboro bulkatzen zütian. Mst III 11, 1.<br />

Dakuskun orañdaño nik zer lan egin dedan. Aingeruena ala aberatsena? Cb Eg II 20. Jesu Kristo Jangoiko<br />

danaz, ala gizon danaz, lenago izan zan? Cb CatV 72. Ez dakigu noiz hillen garen, ez non, ez nola, laster ala<br />

berant. Lg II 187. Non hilen naiz? Etxean ala kanpoan? Herrian, ala atz-herrian? Brtc 116. Nola ezagutzen da<br />

bekatia mortal ala benial den? CatLan 112.<br />

(s. XIX). Jaunak han ez du galdetzen / Zenbat urte ditugun, / Ez munduan izan garen / Pobre ala dirudun.<br />

Monho 104. Eskoatara ala ezkerretara egongo nas ni? Añ EL 1 46. Zer pekatu egin du? mortala, ala beniala?<br />

Gco II 13. Iakin nahi duzu zure nahia eragilea izan den ala ez. AA (sg. H; cf. AA II 325: nai dezu jakiñ [...] zure<br />

asmoa osoa eta eragillea izan dan edo ez). Zeinek othe du arrazoin? Munduak ala Jesu-Kristok othe? Dh 113.<br />

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten<br />

mende.<br />

778

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!