A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
akusari, akusalari (Urt II 251). Acusador. v. akusatzaile. Egun hartan iuje date mundu ororen iabia /
Baitu ororen gainian potestate handia / akusari bera [Jainkoa] date eta konzienzia / Bekhatu oro publikoki
ageriko orduian. E 55.
akusatibo (Urt), akusatibu. Acusativo (caso). "Cassus accusativus, kasu akusatiboa, akusagarria" Urt I 90.
Akusatibo singularekoari emaiten dio berbo diferenta akusatibo pluralekoarenetik. ES 90. Zeren komunztatzen
baitu Berboa akusatiboaren numeroarekin, bertze hitzkuntzek ezin egin dezaketen maneran. Ib. 89. Ezen ezta
Eskuara dakienik enzunez geroztikan, emaiten daroat, emaiten darozkiat, lehenbiziko berboak akusatibo
singularrekora, eta bigarrenak pluralekora darauntsala ezagutuko eztuenik. Ib. 90. Pronombre infixatu hau
gehienetan akusatibuan izan arren, zenbait aldiz datibuan da. Mde Pr 219.
akusatu (SP, Urt I 91, Ht VocGr 325, Lar, Mg Nom, Añ, VocBN, Gèze, H).
Tr. Documentado en todos los dialectos. En la tradición meridional, ya en el s. XIX, falta en autores como
Añibarro, J.B. Aguirre y Lardizabal. Hay pocos ejemplos de la segunda mitad del s. XIX y del s. XX, y casi
todos son septentrionales. En DFrec hay 9 ejs. de akusatu, todos ellos en la prensa periódica.
1. Acusar. "Accuser, acusar, culpar, achacar, retar" SP. "Salatu (G), [...] akusatu (V), acusar, delatar" Mg Nom.
"Accuser [...]. Usuel dans tous les dialectes" H. v. salatu. Bekhatore gira eta mira eztakigula / Balinetan bide
gabe akusatu bagira. E 235. Eztuzuela uste ezen nik akusaturen zaituztedala zuek Aita baithan: bada nork akusa
zaitzaten. Lç Io 5, 45. Eta ezin phoroga zitzakeé ni orain akusatzen nauten gauzák. Lç Act 24, 13. Eta haién
pensamenduék elkhar akusatzen dutelarik, edo exkusatzen-ere. Lç Rom 2, 15. Akusatzen dut neure
eskergabetasuna. Mat 226. Falsokiro akusatu zuela Erregia. Ber Trat 111v. Iujearen aitziñean / falsoki akusatu.
EZ Noel 95. Enganari bat ziñela / akusatu zintuzten. Ib. 168. Akusatu zituela bere seme propioak erregeren
aitzinean. Ax 354 (V 235). Konzientziak berak akusatzen du bere burua, eta bai kondenatzen ere. Ib. 438 (V
285). Zeren probearen oihuek [...] gure bihotzaren gogortasuna eta hotztasuna akusatzen dute. Ib. 228 (V 152).
Kontu egiten dabela dala fiskal akusetan daben bat bere burua. Cap 91. Zuzenago lizate zure burua akusa, eta
zure anaia eskusa bazeneza. SP Imit II 3, 2 (Ch zure burua faltiar aithortzea). Ah, bai! itzatu zuten / Jainkoa
Habean, / Gaizki akusaturik, / Ohoiñen artean. Gç 69. Jüdiek goiztiritik aküsatü zien Pilataren aitzinian. Bp II
48. Eta eztuzun beldurrik gizonen iuiamenduentzat, zure konzienziak deusez akusatzen etzaitueiño. Ch III 36, 1. -
-Akusa dezake konfesoreak penitentea Inkisiziora? --Ezin akusa dezake. Iraz 65 (Cb CatV 83 akusadu). Zure
egiazko eta bidezko eskusa ekharri ondoan, ez badire gelditzen zu akusatzetik. He Phil 194. Akusatzen baitzuten
Aphezen prinzeek eta populuko zaharrek. He Mt 27, 12 (Lç, Echn, Hual, HeH akusatu; Dv jazartzen, Ur, Ol
salatua). Ta geiago ta estuago akusatzen, ta kargu andiak egiten asi ziran. Cb Eg II 198. Jujen aitzinian izan zen
presentatia, aküsatia, kondenatia, mespretxüz kargatia [...]. CatLan 43. Apezen akusatzerat. Monho 34. Ogen
gabe naizüla / zük ni aküsatzen. Xarlem 731. Bere buruba garbitu, bestia akusau. Mg CO 69. Juduen agintarien
tribunalean, akusatuak, erreprendituak eta gogorkiro eta nabarbenkiro azotatuak izan ziranean. Gco II 56.
Emastékia, non dire akusatzen-zinduzténak zu? LE Io 8, 10. Akusazezáten testimónio falsuéki. LE Ong 42 r.
Salatu edo akusetan dabe gizon bat egin daben txarkerija bat gaitik. Astar II 181s. Jaun Doni Paulok
akusatzen du bere burua koleratsu izan dela ezin gehiago. Jaur 401. Laster zuen akusatu [otsoak axeria], / eta
yuietara deithu. Gy 324. Akusatzen dute [Judas] nola Jesus, bere nausia, hogoi eta hamar otxinetan saldu izan
duen. Dv LEd 265. Nor da horien guzien hobendun? Ni? Denak akusatzen ditut nere kexuan. JEtchep 74. Zeure
burua garbi-azu, nehor akusatu gabe. Larz Senper 14.
v. tbn. Harb 237. Hm 203. Tt Onsa 91. CatLav 142 (V 74). Brtc 268. Zuzaeta 49. Etch 428 (akü-). AstLas 57.
Elsb Fram 161. Mattin 38. Akusau: fB Ic II 236s.
(Part. en función de sust.). Acusado. Akusatuak ukha, oihu, falso zela, gezurra zela [...]. Baiña lekhukoek
mantena, on eduki, hala zela. Ax 378 (V 249). Eskusa zazu akusatuaren gogoa eta intenzionea. SP Phil 360.
Guztiak ziren Hebreoak, eta hitzkuntza berekoak, hala akusatzailleak nola akusatua. ES 135. Ez gaztigurik eman
akusatuari, bainan hobendunari bakarrik. Larz Senper 120. Beste probamenturik ez da behar, akusatuaren
aitorketa baizik. Arti Tobera 268.
(Con ines.). Dohatsu da Iainkoak bekhatutan akusatzen eztuen gizona. Harb 322.
2. (Aux. intrans.). Acusarse, confesarse. Akusa zaitea konzienzia zeure falta guziez. Harb 194. Zure bihotz
bero hartan zoaz zure aita espiritualaren belhaunetara, akusa zaite zure konfesione jeneralaren ordutik orhoitu
zaren huts prinzipalez. SP Phil 537. Akusatzen naiz seigarren mandamentuan. OA 135. Dadukan dudaz
konforme akusatu bidi, esaten debala, ezen ez dakiala determinatzen bere pekatuen numeroa. Ib. 133. Ene
bekhatuez akusatuko naiz. Ch III 52, 2. Gero akusatu behar gara gure bekhatuez gisa huntan: akusatzen naiz
nola [...]. CatLav 293 (V 146). Akusatzen zera: Jauna, eman diet leku pensamentu gaiztoei. Mg CC 123.
Akusatzen danean bat ezarri dituela madarikazioko itz edo maldizioak. Ib. 122s. Akusetan naz, Jauna, aserre
puska batzuk izan ditudala etxian edo auzokuakaz. Mg CO 22. Askiko da ongi erranak diren bekhatuez
jeneralean eta xeetasun handitan sarthu gabe akusatzea. Dh 64. Jangoikuak guztija daki, ikusten ditu biotzak,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
773