A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
andia / oi dek, nerekiko / Akulloa jotzea / bortizki ostiko. It Fab 92. [Zezena] okulluan akulluarekin zirikatuaz
arras aserra-erazorik. Izt C 249. Pekatuaren akulu ta kastiguak. Ur MarIl 30. Eta Israel-tarrentzat akullurik
zorrotzenak berak [Filistin-tarrak] izan ziran. Lard 138. Ez dago akulu zorrotzagorik infernuaren gomuta eta
pensamentua baño. Ur MarBi 47. Hezten hari den ergiari etzaio guti baizik eman behar akhuloaz. Dv Lab 241.
Han, suzko akhuloz, nagiak izanen dire akhulatuak. Dv Imit I 24, 3. Akuloak kiñadak emonik zarratu, / Idirik
astunenak oi badauz bizkortu. AB AmaE 266. Herioaren akiloa kamusturik. Dih MarH 130 (ap. DRA).
(s. XX). Eztago dema bezelako akullurik nekazaririk txepel, nagi ta geldoena dendatzeko. Ag G 80. Eskuak
bere akhulu handiaren gainean kurutzaturik. Barb Sup 169. Itzaiaren trastiak / akullu ta ezten, / Pello, itz bi
egiten / ez dirazu uzten. Tx B II 257. Itzain bat zohan bidean / idi-orgen aintzinean, / akulua soin gainean.
Etcham 190. Akuluaren gisara / egiak gure jaidura / sumintzen dauku ardura. Ib. 191. Besterik baitun gurean. /
Akil batekin, aldarrika ama / zetorren bostak aldean: / "Au dek garaia! Jeiki, zangilla!". JKort EuskOl 1932, 21.
Ez al duzue senti Alpinetan eguzki urrea dagola oraindik, zuei aragiek ziztatzen ditizuen akullo orietan? Or Mi
76s (Eus 35 akullu). Zuek [emakumezkoak] zaitutegu asegarri, zuek atseden, zuek akullu, zuek artizar eta
eguzki. Ldi IL 141. Nik ez diñat utziko nere idi parea ta akullua. Lab EEguna 112. Gure baserritarrak akulua
erabilten ezeze, besterik be ikasi dabe. Eguzk GizAuz 63. [Idiak] logaletik esnatu zitezen, akuluz zartatzen zitun.
TAg Uzt 264. Akulu ori sartuko diat purditik. A EY II 367. Debruarekin iraulden ari denak, behar du akhilua
luze. Zerb GH 1936, 121. Akulua bezain xut. Lf Murtuts 37. Ezten-biko akulluz buru-buruan yo niñun. Zait Sof
79. Akulloa egiteko a zer nolako gaia orixe! Munita 101. Bertsotarako zerabilkin akullu zorrotzaren eztenak.
Etxde JJ 269. Zeregin gorrien akullu errukigabeak ziztatuta bezela. Erkiag Arran 84. Sokak eta akuluak. Erkiag
BatB 51. Bildurraren akulua iphurdian, iheska hasi ziran. Osk Kurl 148. Gure erriaren burrukak eman dio gure
biziari bere argi ta lanerako akulua. NEtx LBB 8. Mayans eta besteen akuiluari nondik itzuriko. MEIG VII 33.
v. tbn. Arti MaldanB 200. Akullu: Ud 121. Sor Bar 54. Alz Ram 100. A Y 1934, 6. Akulu: JanEd II 55. Laux AB
28. Anab Don 33.
(Empleado como sobrenombre). --Ta beste au (Baldaxar'erengatik) Baldaxar Aranguren "Akullu". --
Gizona! Akullu? (eskua estutuaz). Ezten zorrotzekoa gañera. Ondo zaude e? Lab EEguna 86. Zu ez zera bada
"akullu"? Ib. 97.
"Akhuiliak (begien-), lunettes" H. v. BEGI-AKUILU.
Bere akulu bidez lantzen du, bere naar guziekin aren gainean urkilatzen da. "Trabaja con sus espolones".
MEIG IX 120 (en colab. con NEtx).
"Akulu bat, akulu bi, palabras rituales del juego de las tabas" Etxba Eib.
2. Aguijoneador de las apuestas de bueyes. --Lau iltze ta erdi egiñ zituzten ordu betean berrogetamar
kintaleko arriarekiñ. --Zenbat akullu ziran? --Iru, onenetakoak. Ag G 88.
- AKUILU ERAGILE. Incentivo. Moralista auek pitzgarri edo akuillu eragille batzuk ere eskeintzen
dizkigute. Vill Jaink 80.
- AKUILU-EZTEN (G-goi ap. Etxbe EEs; akulu-izten G ap. A (s.v. izten)). Aguijón, punta de la aguijada.
"Akullueztena" Izt C 233 (en una lista de aperos de labranza). "Akullueztena. Akulluak alde baten izaten duan
eztena; abereai zartadarik eman gabe lana eragiteko izaten da (G-goi)" Etxbe EEs 1931, 36. Cf. Tx B II 257:
"Itzaiaren trastiak akullu ta ezten". Idiak gora-bidean yarri ta akullu-eztena erabiltzea dagokigu soil-soillik.
Markiegi in Ldi IL 7.
- AKUILU-GAI. "Akhüllügei (S), gaule destinée à faire un aiguillon" Lh. Ikatzgiña sartzen dan basoan / eta
beraren inguruko auzoan, / Akullu gairik ere ezta ikusiko gizaldi osoan. Izt C 190.
- AKUILU-GAIN (akulu-g. V). Ref.: A (akulu-gan); Elexp Berg (akulugaiñ). Punta de la aguijada. "Aguijón,
punta de la aguijada" A. San Paulo apostoluba bildur bajakon bere aragijaren akulu ganari; nor bildur
izango ez jako beriarenari? fB Ic II 265. Akulu-ganak atara egin zituen azkenerako; ez jakin bidean urten eutsen
ala aberearen narru-mamiñetan trintze sartuta itxi. Erkiag BatB 51.
- AKUILU-KASKA. Golpe de vara, varazo. v. akuilukada, 2 kaska, AKUILU-UKALDI. Biltzen zituen ba
akilu-kaska eta ziztako on batzu, ez baitzuen itzaina enganatzen. Larz GH 1959, 90.
- AKUILU-MAKULU. (Pl.). "Zanco, zancos de palo, que son piernas de palo horquilladas, es del Bascuence
zurezko zankoak, akullu makulluak" Lar. "Akullu-makulluak (G), échasses" H A Morf 595 y A Apend.
- AKUILU-PUNTA (V-gip ap. Elexp Berg; akhullopunta Urt I 121). "Ondoraiño sartu zotsan akulu-puntia"
Elexp Berg. v. AKUILU-EZTEN.
- AKUILU-UKALDI. "Akhüllü-khaldü (S), coup d'aiguillon" Lh.
Etim. Sin duda de lat. aculeu. No viene del cast., sino probablemente a través del arag.
akuiluka, akuluka, akulka. A aguijonazos. v. akuilukadaka. Gaitzkirako gure grin galgarri hau garaituz,
bada, ta geren gogo nagiari akuluka bezala emanez utzi bear ditugu egin nai genitukeen gauzak eta egin bear
egin nai ez genitukeenak. Mb IArg I 304. Laster artu zirian / medio barriak: / itxi arriari ta / akuluka biak.
EusJok II 114. Iriyari jardute'ira / gañetik akulka / ganauak pagatu biar / itzayaren kulpa. Lizaso in Uzt Noiz
31.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
770