A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
individual. Nere akorduan ezta olakorik pasau, no ha ocurrido tal cosa en el lapso de tiempo o conjunto de
recuerdo que yo abrazo (V-gip)" Vill (es decir, in mea memoria). "Akorduan, nere akorduan, zure akorduan
etab. [...], hasta donde llega mi memoria. Nere akorduan eztot ain negu epelik ezautu. Frontoia zure akorduan
einddakua da?" Elexp Berg.
- AKORDUAN EDUKI. "Oinddio akorduan daukat pagopian esan zostana" Elexp Berg.
- AKORDUAN EGON. Estar precavido; tener conocimiento. Baldin oraiño adimendua on badu, memorioan
eta akhorduan badago, nahasten ezpada. Ax 196 (V 131). Aitzinetik pensatua eduki behar du, gogonduri on
behar du, akhorduan eta memorioan egon behar du. Ib. 514 (V 331).
- AKORDUAN IZAN. "Gogoan izan. Akorduan izan mezatara joan bia dozuna" Elexp Berg.
- AKORDU EGIN. Acordar. Elkarrekin egin zuten / herrosoek akordu, / zur gurutzatura behar / zintuztela
altxatu. EZ Noel 92.
- AKORDUZKO. (Adnom.). Acordado, afinado (ref. a la música, al tono...). [Iaunagatik] elizan tuk organoen
kantuak, baita aphez kantarien akorduzko tonuak. EZ Man II 17. Xoriek orobat dute / egiñen errepika: / abre
mutuek orobat / akorduzko musika. EZ Noel 56.
akordura(tu). Volver en sí, recobrar la conciencia. Erori zen zalditik eta gelditu zen akordurik gabe. Ala
egondu zen sei horduz. Akordura zenean arkitu zuen bere burua golpez galdua [...]. Mb IArg I 329. Burutik
irauzia zebillelako goganber-sospetxan sartu ziranak fit aski ta laster akordura ziran; bada ekusi zuten len bein
ere baño akordu obean egiten zituela bere gauza guziak. Mb IArg II 271. Akorduratuzé, ta kontaturik fieléi
ikusizuéna, lokartuzé berriro, ta iltze. LE JMSB 251. Biótza heriturik / akorduratzen da, / gaitza beiraturik /
negarres astendá. LE Kop 83.
akorritu. (Hacer) volver en sí, recuperar(se). Soldado guardiakoak akorritu zirelaik beren lotsarriziotik.
LE-Fag. Atsas nai zue berotu eta akorritu. 'Quería calentarlo y hacerlo volver en sí con el aliento...'. LE-Ir.
Matsokoaren zumoa agora emanes, asi ze akorritzen (104). 'Comenzó a volver en sí'. Ib. Sua da berotzeko otzak,
akorritzeko desganatuak (141). Ib. Zer da inport in dezaten zerbait zinkuria? Barin bada diru arren giltzapean
edo bolsan, aisa akorriko dire kongoja-iduri gartaik (275). 'Fácilmente se consolarán'. Ib. Grazia ta
karidadearen bizitzarik eztúte [sándu ta jústu eztirének], baña fedearéna dúte, akorritzeko guzís. LE Doc 212.
akort (B, BN-arb; Urt II 440), akord (Urt II 242), arkord, akor (B). Ref.: Gte Erd 5; Izeta BHizt2. 1.
(Empleado sobre todo en la expr. akort izan). (Estar...) de acuerdo. "Assensio, akort izatea" Urt II 440. "Akort
niz (BN-arb)" Gte Erd 5. "Estar de acuerdo. Akort denekin. Zurekin akor nago" Izeta BHizt2.
Tr. Documentado en la tradición septentrional. Lo usan tbn. Izeta y Aresti. La forma general es akort (con
aspiración en Axular). Hay akord en Leiçarraga y, junto a akort, en Xarlem. Tartas y StJul emplean arkord y
arkort respectivamente. En DFrec hay 19 ejs. de akort, 15 de ellos septentrionales.
Eta elkharren artean akord etziradenaren gainean, parti zitezen. Lç Act 28, 25 (TB ez izanez akord; Dv ez
baitziren beren artean batera erortzen). Laur presuna akort ziren / Inkarnazionean. EZ Noel 41. Ezta gaitz,
baldin partida biok, gaixtakerian izan zareten bezala, ontasunean akhort bazarete. Ax 373 (V 246). Debotak
guziok Iuntan, / Akort behar zarete. Arg DevB 118. S. Agustin eta S. Gregorio biak arkord dira, bakian dira,
hamar birjinen egitekoan. Tt Onsa 77s. Bi aita semiak arkord baratu ziren. Tt Arima 81. Badut uste hauterizan
gainean guztiok akort garela; zeren guztiok jakintasunaren gutizios baitgara. ES 179. Proposizione saintu
hartan / arkort ziren errendatu. StJul ms. 17r ( por error en la ed. de 1891, 4). Traditü zütüdala
deitazüt erraiten; / Bata bezañ bestia biak akort ginen. Etch 70. Ene ixter begiak ditian liberti: / Akort izanen
zira zü ere haieki. Ib. 72. Akort gütüzü Sira / gure kondizionetan / pakia düdalarik / orai memento huntan.
Xarlem 324. Akord baziradie / orai zien artian, / esta difikültaterik / batere legian. Ib. 197. Mirakulu aundia /
Akort izaitia!!! Bordel 142. Akort naiz zurekiñ hortan. Gy 288. Etxaturik patak-ezker eskuiñ betan, / Net akort
zituen eman: / Bata eta bertzea klikaturik bertan. Ib. 235. Oro akort beitia jenten phipiltzeko / Ütziz merke
merkia hobe guretako. Xikito 10. Harguindeguy jaun bikarioa eta Antchordoquy jaun mera ez bide ziren
soberarik akort. Ox 196. --[...]. Konforme? --Bai, akort nator zurekin. Arti Tobera 283. Leblanc eta bertzeak
iruzurti aren aitorpenaz bazirudien akort zirela. Izeta DirG 124. Bein ere enaiz akort ibiltzen / ni hoietan
aitarekin, / hunek dirurik ez balin badu / Berak ez daki zer egin. Xa EzinB 131.
v. tbn. Akord: AstLas 26.
Dohatsuak beraz duke handi gozamendua / Hain estatu ederrean ikhusteaz mundua / Behera kontenplaturen
ditu izar xahuak / Elementak akort eta plano lur malkhartsuak. EZ Man I 89.
2. "Enaiz akort, je ne me souviens pas" SP.
3. (Adj.). "Avisé, sagaz, avisado. Gizon akorta, homme prudent" SP. Baldin eztitasunak, beratasunak eta
konsolazioneak direla bide egiten bagara humillago, pazientago, akortago, karitatetsuago eta hekin gatik
bihotzberago bagare lagunen aldera [...]. SP Phil 479 (He 485 humillago, pairakorrago, ethorkorrago,
kharitatetsuago).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
765