A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(s. XX). Akaitruk bainago orai xa eztaud obro isartan. Mdg 139. Egitako lanaz nago akaitruk. Ib. 141. Zurpil,
akituak, ahituak hatsa ezin hartuarekin, baratzen dira apur bat pilotariak. JE Bur 30. Deusek ez du akitzen
gizona nola egiaren erraiteak. Ib. 126. Hastapenean, otomobil ederren ikusteaz atsegin dugu, bainan laster
akitzen gituzte: sobera dira! JE Ber 92. Arras akitua naiz, behar dut sokhorri. Ox 163. Gaur, akhitu ahal zaizte
biziki, egin duzuenaren egiten! Barb Sup 112. Aragi xaten den errian dra azkarrago, eztra kain berze akaitzen
(Sal). Garral EEs 1925, 21. Begiak ez dira ikusiaz asetzen, ez eta beharriak entzunaz akitzen. Leon Imit I 1, 4
(Mst, Ip asetzen). Arruara jo zuten, goseak eta auleriak akiturik. Or SCruz 71. Akituta beroak uko eraginda doan
maite-bideztiak, gorontzetik orratza atera du [...]. Or Mi 119. Ni banian oherat, akitia eta trenpe txarrian nun.
Zub 43. Illabete baño len sukar gaizto bat nausitu zitzaion gorputzaz eta ziaro akitua oidara bear izan zun.
Etxde AlosT 89. Utz nazazu yaki gorri ortatik yaten, akituta bait-nator. Ol Gen 25, 29s (Urt unhatua, Ur
nekatua). Gizon bat zuhaitz batetik zintzilikatzen dute odola galduz gorputza akitu artean. Mde Pr 188. Berton,
zure aldamenean, urtez akituko nintzake. Ibiñ Virgil 63. Frantsesen besoak etziren lehenago bezala bateatzen
akituak. Ardoy SFran 223. Isiltzen asten diralarik Biedermannek jarrai arazten die guziok akitu artio. Lab SuEm
211. Erran bear dut ere akaitu nizala ta nai nokela pausatu ene bearra. ZMoso 84. Ez nuen nik gaztetan ezagutu
[Azkue] sasoiaren kemena eta garra gainezka zerionean, zahartzaro hotzak akiturik baizik. MEIG VIII 93.
v. tbn. MarIl 70 (-kh-). Gy 301. Xikito 4 (-kh-). Lf Murtuts 48. JEtchep 26. Zait Plat 123. Larz Senper 62.
(Part. en función de adj.). Ezen guk arimaren nahikunde hazkarraz erreberri detzazkegu gorphutz
akhituaren indar eroriak. Arb Igand 73. Nekazale akhituak. Ib. 118. Deusek eztiozka langile akituari hala
arintzen begia eta bihotza, nola ikusteak, emeki bada emeki, ondotik heldu goiti gazteak, behin laguntzale eta
geroko ordain. HU Aurp 220. Bere gorputz akituari indar berriak eskatuz. Etxde JJ 260. Aitagan gizon gaiso,
itun, akitu ta zarkitua zekusan. Erkiag Arran 82. Irri bat akituaren eztigarri. JEtchep 117. Anton sartzen da,
eskuak estekan, kara akitua. Larz Senper 62. Etzaiozutela eragotzi gazte orri gizaldi akitu oni laguntzen. Ibiñ
Virgil 79.
(Uso sust.). Begitartearen akitutik ageri zen etzela aitzineko gauetan lo handirik egina. JE Bur 131.
2. (AN-5vill-ulz-erro-burg, B; Lar, Aq 896 (AN), Añ, Izt 4r; -kh- Ht VocGr 359, Dv, H). Ref.: Iz Ulz; Echaide
Nav 288; Gte Erd 165; Izeta BHizt2. Agotar(se), acabar(se). "Si la posterité vient à faillir, baldiñ leiñua akhitzen
bada" Ht VocGr 359. "Faltar" Lar. "Agotar, agotarse (AN)" Aq 896. "Acabar (AN)" Añ. "Épuiser, consommer"
Lecl. "S'épuiser. Ogia, arnoa akhitu zaiku" H. "Akittuik, consumido. --Ai, neskakuá! eta guk noiz akittiko ttugu
gauzokek orai? --Emen ittugunenáak? --Bai. --Kuskoen ixtenteko; agitz agúdo" Iz Ulz. "Indarrak akitu zaizkit
(AN-5vill, B)" Gte Erd 165. "Sosak ere akituek" Izeta BHizt2. v. ahitu. Salbamenduko laguntza guziak
orduan akhituko direla neretzat. Dh 119. Edertasun guziak batean bilduak, eskasik ez itzalik batere eztutenak,
behinere ez akhituko ez histuko eztirenak. Ib. 340. Eta akhitu baitzitzaien mahats-arnoa, erran zioen Iesusi bere
amak: Arnorik eztute. HeH Io 2, 3 (Lç faltatu, LE faltaturík, Dv eskastera baitzihoan, EvS eskastü, Ol ahitu).
Iraul zazu laster lur hura. Hilen dira belharrak eta geroko uztak zikhin guti izanen du. Lurra ere ez da akhituko.
Dv Lab 26. Eta akhiturik Egiptotik ekharri izan zituzten jatekoak. Ib. 43, 2 (Ur aiturik, Urt akabatu).
Garbittokian daudenentzat aien nekeak gutxittu ta akitzea edo bukatzea. Inza Azalp 105. Gizadia akitu eztadin,
ezkontza bearrezkoa da. Ir YKBiz 394n. Zure alde otoitz egin dut, zure siñestea akitu eztedin. Ib. 446. Baña
laster akituko da orren yaurgoa. Ib. 426n. Piarresi egonarria akitu zitzaion eta emaztea ebain-ebain eginda utzi
zun. Etxde JJ 134. Eztira egungo egunez ere, ark eragindako dirdai ugari ta altsuak akitu edo itzali. Zait Plat 6.
Indarrak apurka-apurka akitzen zaizkie. Ibiñ Virgil 98. Gu beartzen bagara, itsasoko urak akituko dira (B). Inza
NaEsZarr 2159.
v. tbn. Mde Pr 144.
(Part. en función de adj.). Ez bildurtu soro elkorrak simaur gizenez estaltzen, eztare errauts zikiña arlo
akituetan edatzen. 'Champs épuisés' Ibiñ Virgil 71.
3. (AN-5vill, B; Añ, VocB). Ref.: Gte Erd 14 y 69; Izeta BHizt2. Terminar, acabar. "Acabar, azkendu, kabutu,
akabatu, [...] (AN) akitu" Añ. "Concluir, acabar" Ib. "Concluir" VocB. "Bere lanak akittuta, galdetu ziyoten
arren enoyua zer zen (AN-5vill)" Cuadernos de Eusko Folklore 1958, 3. a serie n.º 11. "Liburua akitzera eun
pezeta arrapatu nituen (B)" Gte Erd 14 (junto a liburu bukaeran, liburuaren bururatzean, etc., de otras zonas).
"Gaizki akituko duzue (B), hola segitzen balin baduzu, gaizki finituko zara (BN-arb)" Ib. 69. "Terminar. Bestak
akitu dire" Izeta BHizt2. Jainkoak akhitu zuenean harekilako solasa, altxatu zen Abraham utzirik. Dv Gen 17,
22. Irabazi ederra urtea ongi akitzeko. Zait Plat 65. Egun artan bear zituzten akitu lan guziek eguerdirako,
atsaldean denek besta egin zezaten. Izeta DirG 95.
"Ezin hilez ari da (BN-arb), ezin illez dago (AN-5vill), ezin akituz dago (AN-5vill)" Gte Erd 265.
- AKITUAREN AKITUZ. De tanto cansancio, de tanta fatiga. Piarresek lan gosea du, eta xutik ez dagoke,
akituaren akituz. JE Bur 109.
- AKITUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Noizbait akituxe zelarik, gelditu zen dantzatik [...]. Barb
Sup 64.
- EZIN AKITUZKO. "Ezin-akhituzko, inépuisable, infatigable" Dv. v. akituezin.
Etim. En ahitu y akitu podría tratarse de un préstamo introducido en dos formas: rom. aganit y *acanit vendría
bien por el sentido (v. DCECH s.v. gana). Cabría tbn. acaso que se tratara de un compuesto cuyo primer
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
757