A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
hutsean, eta ez hura. HU Zez 134.
akit-bide. Fatiga. Eta nola ikhusten baitzuten berek zer akhit-bideak emaiten ziozkoten Aita horri, oro
bihotz eta mainu ziren harrentzat. Arb Bok 143. Uztaritzeko bestak joan dire. Baionakoak ere bai. Izan da besta
hoitan mogimendu eta akhit-bide. Herr 8-8-1963 (ap. DRA).
akitgarri. v. akigarri.
akiti. v. akitian.
akitian (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ. Dando saltos. "Brincando los cabritos" A. "Akítixaan, dando saltos, v. gr.
un ternero" Iz ArOñ. Cf. akiti 'salto' en A Ezale 1897, 171n, que parece inferido de akitian o akitika. v. akitika.
Beor ardi ta beiak orroeka pozak, / Akitian beoka txal eta bildotsak. AB AmaE 28. Eta Batxi amaren atzeti
akitika dabilen txaala baino bizkorrago. Ezale 1897, 318b.
akitika (V-arr-gip ap. A (s.v. akitian)). "Brincando los cabritos" A. Cf. Dv: "Akiti ou ikoti, Arrese dans un
manuscrit de son poème dit akitian beoka txal eta bildotsak; dans un autre, akiti devient ikoti, et dans tous les
deux explique ce mot en espagnol: saltando los animales". v. akitian, ikoti. Amaren atzeti akitika dabilen
txaala baino bizkorrago. A BGuzur 156. Amabost mutilkote ikusi nebazan santzoka ta irrintzaka, ta txalak legez
akitika edo brinkoka ebilzala. A Txirrist 180. Elizkizuna amaitu ondorean, gazteak aldazberan akitika, toki
guztietan oi dabien legez. Ag Kr 48. Makilladun gizon bat akitika ta izerditan eurakana etorrela ikusi ebenean.
Ib. 146. Urbian ibilli zan ederki, epero ta peku gabe, akitika ta bertsolari, zoroko ta txit umeturik, arkumetxoakin
jolasean. Ag G 148. Neska-mutill buru ariñak alkarren aurrean dabiltz, triskatzen, antxume zoroen antzera,
akitika, bira biraka, irrintzika. Ib. 188.
- AKITIKA EGIN. Saltar. Ango gizadia, ango emakumetea, ango akitika egin bearra, ango berbotsa [...]. Ag
Kr 57.
akittean (G-azp ap. A EY IV 277). v. akit akit.
akitu (AN, L, BN, S; Aq 895 (AN), Arch VocGr, VocB; -kh- VocS 134, VocBN, Dv, H (L, BN, S)), akaitu (BN,
Sal, R; Izt 22r), akeitu (Ae, Sal, R-is). Ref.: A (akaitu, akitu); Lh (akhitu); Satr VocP; Iz R 283 y 301; Echaide
Nav 288; EAEL 276; Gte Erd 256; Izeta BHizt2.
Tr. Propiamente oriental; tbn. lo emplean autores guipuzcoanos y vizcaínos modernos (Orixe, Etxaide,
Erkiaga, Zaitegi, Ibiñagabeitia y Labaien). La forma genaral es ak(h)itu; hay akaitu en Lizarraga de Elcano, el
roncalés Mendigatxa y los salacencos Garralda y Z. Moso. En DFrec hay 3 ejs. de akitu, 2 de ellos meridionales.
1. Cansar(se), fatigar(se), agotar(se); aburrir(se). "Afanarse" Aq 895. "(Se) fatiguer" VocBN y Arch VocGr.
"Pilotariak hasi dira bena ez ahal dira akhitzen anitz, ezin orano ez dira hastu" VocBN XVI. "Se lasser, fatiguer.
[...] Lanak akhitu nau, [...]" H. "Desfallecer" VocB. "1.º (L), afanarse, [...]; 2.º agotar, agotarse [...] (Aq); 3.º
rendirse de fatiga. Eztu akhitzen lanak, gogotik egiten denak (S)" A. "Cansarse" Satr VocP. "Akaitu nézu, me he
cansado (R-uzt)" Iz R 283. "Akeitu nun, me he cansado (R-is)" Ib. 301. "Enago ongi, akitue nago" Izeta BHizt2.
"Akitua irudi du (BN-arb)" Gte Erd 256. Sobre akhitu / ahitu en Duvoisin, v. Bouda FLV 1972, 55. v. ahitu.
Zuen gogoetan faltaturik akhit etzaiteztenzat. Lç He 12, 3 (Dv ahitu, Ol aspertu). Akituz geroz lanik hobena.
Saug 105. Zerik inhara / Naiteeno akit / noa horra, hara / Nor' ezpaitakit. O Po 46. Egüneko lanez akhitü
bagina, Jinkoa othoitü gabe etzan ahal gitakia? Bp I 126. Eta honen ohoriaren bethi aitzinatzia, iagoitik akhitü
gabe. Bp II 122. Eta han yarraiki behar izan zitzaion, egun oso batez, bere bideari. Akhitu eta ezindu bezala zen.
Lg I 355. Etzuzun nahi izan juan pausatzera bere etxerat anitz akithia zelarik. AR 379. [Bortha] joitez akithia
bailiz bezala, han jarririk egoiten duzu. Ib. 24. Artu zue lo batek, ala nola aurra angabeturik edo akaiturik
negarres, azkenean lokartzen baita amaren besotan (303). LE-Ir. Yá guzis akaiturík / eta átsa goraturík / eta ilkolore
arturík / ezin emán pausurík. LE Kop 171. Gurutzéa arturik / besárka soñéan, / doáie akaiturik / indárka.
Ib. 96. Zebila erémus erému; eta akaiturík etzánze lúrrean, aláko bizia baño naiago zuéla il. LE Ong 24 r.
Ogenik ezpadüzü ütz elhiak laisterkara, akhitüren dirade. Egiat 238. Sabelarentzat lan gitez akhiturik. Arch Fab
121. Auherretan, helas! akhitzen girade, pe huntan irus izan nahiz. msS 22. Lan eragabean akhitzen zarete zu
eta zurekin den populu hau. Dv Ex 18, 18 (Ur nekatzen). Begiak akhitu artean behatzen du. Laph 224. Bi
zaldizko gazte, bidez akhituak, bideko errhautsaz xurituak. Ib. 133. Haren zangoak ez othe dire engoitik akhitu?
Ib. 227s. Goiz aldera, unhatua, akitua, etzan nintzen ene ohearen gainean. Lap 18 (V 10). Igandeko egun hura
guzia xeminei garbitzen iraganik beltz-beltza eginak, akhituak, goseak. Arb Igand 84. Nere solas goraitiarrez
zuek akhit beldurretan nindagon. Ib. 152. Asko lan egitean, izertuz, akituz, / Bere osagarria miletan jokatuz.
Elzb Po 219. Arristiriko hirur orenak ziren, eta Erretora joanik zen kofesatzez akhitürik, baruraren haustera. Ip
Hil 150. Asetzen eta kasik nardatzen, akitzen berehala. HU Zez 144.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 756
mende.