A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aki. Fatiga. Cf. akitu. v. akigarri. Ez lekhuaren urruntasunak, ez bideko akhiak, ez irrixkuen beldurrak,
deusek ez dute baratzen. MarIl 159.
akiakula (V-arr ap. A; Mg PAbVoc), akikulu (V-m ap. A), akiakulu, akiakule. Pretexto. "Akiakulak,
pretextos" Mg PAbVoc. v. aitzakia.
Tr. Antes de Azkue sólo se documenta en Moguel. Además de autores vizcaínos, tbn. lo emplean Lizardi y
Etxaide.
Illtera badua, atxakija, esesinoe ta akiakulia auan. Ai leenago dei egin baleuste! Mg PAb 51. Eztabe akiakula
edo atxakia orrek ezer balioko Jainkuaren aurrian. CrIc 58. Atxakiak, akiakulak eta estakuruak daukazak ik. A
BeinB 87. Zer esan leie edergarritzat edo atxaki edo akiakulatzat? Ezale 1897, 97b. Orduan ikusiko da
irakurlien esate ori euren alperreria estalduteko akiakula bat zan edo ez. Ag Kr 9. Orregaitik billatu oi ditugu
beti autuan, edozeñ aldetan da edozer akiakulagaz (pretexto). Ib. 129. Arrentzat etzegoan ez ordu txarrik, ez lan
gogorrik, ez gauza astunik, ez akiakularik. Ag G 133. Alperrik dira Eustaki, zure berbaldi ta akiakuleak
(pretexto). Echta Jos 172. Josetxo Ondartza-kogaz eukikozan ik eure maittetasunak, eta orregaittik izango dozan
ire akiakule guztiak. Ib. 175. Zer esan nai dozu orrekaz akiakule guztiokaz? Ib. 215. Zumarraga Abak, geideari
on egiteko akiakularik iñoz be etzeukon. GMant LEItz 67. Oiek aitzaki ta akiakulak besterik etzirala. Eguzk
RIEV 1927, 429. Milla akiakula sumatzen ditugu egitezko erdeltzaletasun ori bidezkotzeko. Ldi IL 62. Bai otu be
zeuri akiakulu ezin obia androi neure ala amorratu erazoteko! Otx 29. Emetik orrako atxaki ta akiakuluren
bidez, asarria ibittu erazo eutsen. Ib. 151. Ori akiakulatzat arturik, sozialistak gizonaren azkatasuna ebagi ta
moztu egiten dabe. Eguzk GizAuz 105. Beste akiakularik ez bai duzu. Zait Sof 25. Oriek ola, aki-akula billa ari
aiz oraindik ire buruaren zurigarri? Etxde JJ 73. Amaika ibillera, joan-etorri, akiakula ta jokabide ba dakie
egiten andrazkoak euren txima ta uziaz garaitu arte! Erkiag Arran 159. Ea atxaki edo akiakularen bat asmauten
eban. Erkiag BatB 46. Bada beti horretarako aitzakia edo akiakularik. MEIG VII 44.
akiakulu. v. akiakula.
akialdi (-kh- A), akitaldi (-kh- S ap. Lh; -kh- Dv, Lander ap. DRA). Rato, momento de fatiga. "Fatigue que
l'on prend dans une occasion" Dv. "Rato de fatiga" A. Bere buruari edatearekin eta kalapitan emandako
akitaldi bat. Biharamunean egon beharko da gemenik gabe eta hits. JE Bur 171.
akiarazi (-kh- L ap. A; -kh- Dv), akitarazi (-kh- S ap. Lh), akiterazi. Fatigar, hacer fatigar. "Fatiguer, faire
fatiguer, épuiser. Sobera akhiarazten duzu lanean, vous le faites trop fatiguer au travail. Lan horrek akhiarazi
nau, ce travail m'a fatigué" Dv. "Exténuer" Lh. v. nekarazi. Erraiten zerakola [gorputzari]: malurosa, untsa
begiratuko hut holako ataku emaitetik, pati-eraziko dereat gosia, egarria, hotza eta berua eta kargaz akiteraziko.
AR 385. Hil da zure alaba; eztezazula nausia akhit-araz gehiago. HeH Lc 8, 49 (Dv akhiaraz; Lç
fatigatu, He nekharaz). Beraz lurrari ere eman behar zaio [ongarria]. Bertzenaz hanbat akhiaraziko da, non ezbaituke
gehiago uzta onen ekhartzeko indarrik. Dv Lab 165s. Hil da zure alaba; zertako akhiaraz gehiago
Nausia? Dv Mc 5, 35 (HeH nekharaz). Baliteke oraino zer erran. Bainan luzeago joanez beldur ninteke nere
irakurleak akhit araz. Prop 1885, 85. Sapa umi harek akitarazten ditu behiak. Egunaria 17-1-1961 (ap. DRA).
akidura (L, BN-baig, S; -kh- Dv A, H). Ref.: Lh (akhidura); Satr VocP. Cansancio, fatiga. "Fatigue
extrême, épuisement" Dv. "Fatigue, lassitude" H (s.v. akhitzea). "Cansancio, fatiga" Satr VocP. v. ahidura.
Zure akidurez, libra gaitzazu, Jesus. Dh 80. Ibili naiz nekhe, akhidura, beila, gose, egarri, barur asko, hotz,
buluztasunen erdian. Dv 2 Cor 11, 27 (Lç trabaillutan eta neketan, TB penetan eta lanean). Othoiztuz Jainkoa
onhets ditzan haren akhidurak eta izerdiak. Laph 107. Bere eri maiteentzat deusik ez zitzaion sobera, ez elhe
onak, ez akhidurak, ez eta mirakuluak. Arb Bok 327. Lehen arratsaldean, / ur-eskasez naski, / Xipak akidurari /
ezin ihardoki; / Hil zen, eta lagunak / beilari jarraiki. Etcham 113. Ihizekan egiten zütian lasterrek eta han
hartzen zütian akidüra eta izertaldi handiek goizik ezintü zien Haritchabalet. Const 36. Auzi zozo baten
beldurra, akidura, oihaneko xakolinaren azken uztarra edo ez dakit zer, lo-kuluxka batek hartzen nu ene
alkiaren gainean. JE Ber 48. Berant afaldurik, akidurak loaletu zituen eta badoazi oherat. Zub 110. Ezin
erranezko akidura bat nabari zuen bere gorputzaren atal orotan. Mde Pr 162. Paganoak bentzutuak ikusiz
giristinoek zer bozkarioa zuten ohartuz, ez nituen gehiago sendi gorputzeko akidurak. Ardoy SFran 337. Etxean
agertzeko ez izanki deusik, / omore txarra eta akidura baizik. Xa Odol 254.
akien. v. 1 lakain.
akiera. Cf. akitu. Yaubek akieraz, sukarrez, sumiñez, sapaz, idortez, erdoiz ta gorriñez yoko zaitu. 'Tisis'. Ol
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
753