A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aketo. 1. "Cabrón castrado (G)" Aq 138. v. zikiro, aketiren, akirin.
2. (V-gip ap. A), aketto (AN-gip ap. Inza) "Cabrón pequeño" A. "Cabrito" Inza EEs 1915, 210. v. akertto.
3. (Fig.). "(Vc, G-goi), rudo, adusto, zafio" A. "Aketua, hombre de estatura más que regular. Arrate ballian
baziran aketuak bildurra sartzeko bestekuak" Etxba Eib.
"Akéto bat, se dice por una mujer brava" Iz ArOñ.
"(G-azp), majadero" Garate 5. a Cont RIEV 1935, 348.
akets, aketz. 1. Torpe, poco hábil. Bañan Gipuzkoatar artezak ezdiralako aketsak, gezurtatu zituzten
Napoleon-en lozorro ames traketsak. Izt C 411. An dute bertsolari Salditseko Beltxa, / ziri-bertsuak sartzen ez
guziz aketsa. "No del todo inhábil en la sátira". Or Eus 14. Anai akets orrek galdu bear gaitu. NEtx LBB 25. Uste
ustebagean ateraldi zorrotzak adierazten ezpaitzan aketsa. Zait Plat 41. Luman, euskera moztxo azaltzen da,
naiko aketz, urri, arlote. SMitx Unam 59.
2. + aketz (AN-araq ap. Satr VocP). "Desafilado" Satr VocP. Agiñ aketsak estekiren bat / damurik baitu
baztartzen. "Dientes embotados". Or Eus 161.
akets. v. 1 akats.
aketto. v. aketo (2).
aketx. v. aketz.
aketz (AN, L, B, Ae, Sal, R; SP, Lar, Aq 271, H (-kh-), Mdg 149, ZMoso 66 (akeza)), aketx (AN-erro, L-sar,
BN; -kh- VocBN, Dv, H (L, BN)), akex (B; VocB), arketx (Darric ap. DRA). Ref.: VocPir 399; A (akex, aketz);
Inza EEs 1915, 211; Satr VocP; Iz R 392, Ulz; EAEL 85.
1. Verraco. "Verrat, verraco" SP. "Verraco, aketza" Aq 271 (cf. Aq 834: "No se comprueba bastantemente que
aketza signifique cabrón castrado"). "Verrat, pourceau mâle destiné à la saillie" VocBN. "Arketx, verraco (BN;
Darric)" DRA. "Lechón padre" VocB. Cf. idiaketz, URDE AKETZ. v. apote, ordots. Johan Aqueça (1366).
Garindo Aquetza (1173, Artajona). Sancha Maloa Aqueza (1330). Arzam 94. Akhetxak eta ahardiak izan
behar dute hamabi ilhabethez goiti ume haztekotzat. Dv Dial 97 (It ordotsak [...] eta oro bat txerri emeak, Ur
apuak ta txarri emiak, Ip bai ordotsak bai ahardiak). Bortz urthe bethez geroz akhetxak xikhiratu ohi dira. Ib.
97. Urrixa ez dela urthea bethe duen aintzinean akhetxera hurbilarazi behar. Akhetxak ere urthea bederen nahi
du. Dv Lab 282. Urdama (txerrama) nagi narrasak, ume pilla guri politak, aketz gazte gogor sendoak, zezenko
eder bizi mamitsuak, urrux egoki garbi txukunak, esnebei gizen ta bikañak. Ag G 86. Ardangelan zu epintzea,
erregiña txerritegian jartzea bezela da, aketza lorez apaintzea. Ib. 268. Aketzak muturka ik bano obeki lantzen
dik lurra, biurri! Or Mi 113. Ezagun duk bai ik ondo, ire akets mutur ortan. Eston Iz 67. v. tbn. Mdg 149.
2. "Aketx (G-goi-to-bet), animal estéril" A (que cita a Ast).
3. "Ciclán, el que tiene sólo un testículo, aketza barrabil bakotxa" Lar H.
4. "Akhetz [...] (Hb), buffle" Lh. v. idiaketz.
5. "Ninfómana" Gketx Loiola.
- AKETZ EGIN. Fornicar. Etzindudan maite "ta aketx nengizun" (Ps 72, 27). "Non te amabam et fornicabar
abs te". Or Aitork 26. Ez al doa anima "Zugandik aketx egitera [...]?" (Ps 72, 27). "Fornicatur abs te". Ib. 77.
Tamar, zure erraña, akets egindakoan, izorra da. Ol Gen 38, 24 (Urt erori izan duk paillardizan, Ur aragizko
pekatuan erori da, Dv gizonkiarekin erabili izan da).
aketz. v. akets.
akex. v. aketz.
akexka. "(Sc), a cogerse (juego de niños)" A.
akezkeria. Concubinato. Begi-irrits, aragi-irrits, aundinai, ezteko agintzen didazu, bai. Bai akezkeria ere.
Or Aitork 278.
akeztu (G-to). Ref.: A; Iz To. "Hacerse impotente para la generación (vaca que antes procreaba)" A. "Ponerse
la vaca de manera que no se fecunda, aunque sea joven" Iz To.
akeztxo. "Gacho, toro, adarraketza, viene de akeztxo, que significa encorvado, retorcido hacia abajo" Lar.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
752