A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bidian zoen / Bere adixkide akherrareki. Arch Fab 127. Aker adarretan halto zen baten konpañian. Gy 41. Fiña
izango zala / eman ziran itza, / akerraren adarrak / bezela gabiltza. Xe 250. Iauna emoidazu zeure eskumati /
lekua ardien tartean, / ta ez ezkerreti, ez arren Jauna, / aker deungen bitartean. Azc PB 30. Akher zahar bat eta
/ axeria behin, / Elgar lagun harturik / bidaiaz zoazin. Zby RIEV 1908, 760.
(s XX). Ardi, auntz, aritto ta akerrak, iruna ogerleko. Echta Jos 336. Badira norbaitzuk akerraren adarra
baño okerragoak. Ag G 96. Akerra duk, akerra dun, / Oi, aker adar makurra! / Bizkarra dik, bizkarra din /
Burdina bezen gogorra. Ox 89. Sorgina puies, akherra khen! / Ez duk akherrik Landibarren! Ib. 114. Akerraren
adarrak bezain makurreko boza du Kanttarik. Barb Sup 107. Eta ark berriz aker zarraren / usaia aditzen badiyo.
Tx B I 233. Akerra lez abiada artuta. Or Tormes 35. Ez bedi biztu sorgin-aker, naiz / katamotz Prantzi mugako.
"Chivo brujeril". Or Eus 256. Zer duk ik neskarekin, aker-buru-jale? / maiztar alderdi-gutxi, etxean eltze-mê? Ib.
38. Akerrak kanta, / idiak dantza, / astoak danboliña jo. Canc. pop. in Or Eus 164. Dantza-sokaren erdian aker
ipurbeltza. / Aker ipurbeltz itxuran deabru traketsa. SMitx Aranz 215. Oreiñak zirikatu ta aker-taldeak ziguin
orlegietara akulatzeko! Ibiñ Virgil 35. Akerraren buztarpean aterpe gutxi (AN-larr). Inza NaEsZarr 307.
Akerrak barreiaturik zebiltzan ardien artean. MEIG VII 71.
v. tbn. Astar II 216. Otag EE 1882c, 448. AB AmaE 235. A BeinB 64. Mdg 149. Ir YKBiz 421. FIr 166. Lek
SClar 137. Bilbao IpuiB 233. And AUzta 89. Arti Tobera 284. Gand Elorri 97. Erkiag BatB 195. NEtx LBB 175.
Berron Kijote 48. Akher: SP Phil 262. He Phil 264. Mde Po 17.
Aldapa gora zalu badabiltz azti-sorginen aztalak: / Zorigaitz! Orai Akerrak dauzka eskualdun mendi zabalak.
Ox 30. Zuen bitartez hunki ailitza / zorioneko egoitzak / Ortzi-Thor edo Akher Beltzari / nik dagiodan othoitzak.
Mde Po 102.
(Empleado en trabalenguas). "Akerrak adarrak okerrak ditu, adarrak okerrak akerrak ditu, okerrak adarrak
akerrak ditu" A. "Akerrak adarrak okerrak ditu" Etxba Eib. Akerra da esatea, adar-okerra: argatik esan oi da
itzaren arintasun ta garbitasuna agertzeko, akerrak adarrak okerrak ditu. --Ederto dino giputzak. Guk bere esan
daruagu, nok miña garbijagua daben igarteko, matxin akerra makerrakoren aker adar okerra baño, akerrik
okerrik ez dot ikusi nik. Au zuzen esaten dabena, miiñak larrapastadarik egin baga, min garbikua da, ez motela.
Mg PAb 176.
(Ref. a personas; empleado como insulto, con el sdo. más o menos de 'bruto', 'majadero'). K... iri, k... ire
aita ordi akerrari, k... ire ama ustel zikiñari. Ag G 274. Akerrandi madarikatu ori! dirautsa aetariko batek.
Zetan arraio ekarri zaitue ona? Lorik egiten ez izteko? Ala, zeure bularren estul orregaz geu bere, kutsuturik
jarteko? Aker txarri ori! Erkiag BatB 190.
"Apodo en Eibar, sin significación peyorativa. Akerranian txarri iltzia izan da gaur" Etxba Eib.
2. (Nombre de diversas piezas). "Palo que en el remate detiene el cabrio" Lar (s.v. cabrio). "Pièce de bois sur
lequel s'appuie un des bouts des chevrons. Golde-akherrak, akhertxoak, les deux pièces de bois aux deux côtés
du soc pour ouvrir le sillon" H.
(V-arr-m ap. A Aq). "Una piececita que se interpone entre los limones y eje [en el carro], en las roscas,
para que no se gasten los limones, akerra" Aq 626. "El carro se caracterizaba también porque tenía las trechorías
o zarratones (orraziak) y el verdugo (akerra) de madera" CEEN 1969, 225 (v. ilustración pág. 254). "Cada uno
de los dos tarugos que, atravesando los varales por el angiloi (q.v.) sujetan el eje abrazándolo" Ond Bac (v.
ilustración pág. 411).
"(L-ain, BN-baig), tentemozo, es un palo aislado que se introduce por un agujero y tiene a su vez un ojo por el
cual se mete una cuñita que le impide desprenderse de la lanza" A.
"La pieza --un trozo de madera-- de molino que así se llama" Iz ArOñ. "Akerra puskau, pieza con dos cuernos
que se meten en una anilla para atar la cadena al ganado" Ib. "Akerrak, txakurrak, las maderas laterales que
aprietan y sujetan el madero para aserrarlo" Ib.
"(V), pernio" A.
"Arandela" A Apend.
3. "(Hb), mari qui autorise l'inconduite de sa femme" Lh.
- AKER-AIHEN. Madreselva. Eta baziren akher-aihen eta bertze zain luze mehe lurretik goiti zuhamutzeeri
gora iganik, goragoko lotpiderik gabez, buruz behera lurrerat abiatuak. Prop 1910, 143 (ap. DRA).
- AKER-BELAR. "Akher-belhar (Hb), agérate corysoïde" Lh.
- AKER-BIDE. Eta larratuta, eradan itzatzu, Titir, eta kontu ardiak aker-bidetik eraman, adarka egiten bait
du (akerrak). Ibiñ Virgil 59.
- AKER-BIZAR. "Perilla (V-arrig)" A Apend. v. AHUNTZ-BIZAR. Asi ziren ogiazalari ozkaka ta akerbizarraren
erroa atsegiñez yaten. 'Barbes-de-bouc'. Or Mi 89.
- AKER-ESPALDA. "Akher-espalda, échelle" H (s.v. akherra).
- AKER-GIZON. Sátiro. Errege ain guzizko bat, onen aldean Hiperion aker-gizon baten aldean zana.
"Satyr". Amez Hamlet 27.
- AKER-LARRU. "Cuero de macho cabrío" ZMoso 65. Gizonek ermaten zien errekaltzak eta euriandako
aker larru bat erraitan, diaitzen baitzen espalderoa. ZMoso 35.
(Con -zko, adnom.). (Hecho) de piel de macho cabrío. Atera zun sakeletik aker-larruzko toxa ta andik pipa
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
750