A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
RIEV 1909, 106. Laphurdiko akhelarre handi eta ttipi gehienak egiten ahal ziren Larruneko mendian. Elsb LehE
142. Lau gathu zahar anjelusean, / Bat maingu, hirur saltoka, sorgiñak puies! zohazila bidean / Ikusi ditut nik
amets batean / Akhelarre, akelarre-gainean. Elzb Po 208. Akelarreko zorgin-aldra zorigaiztokoa. A La Abeja
1890 (enero), 56. Alto, alto!, akelarreko sorgintza. Iraola 39. Nik ere Akelarre nuen hola hola, nere etxean. Barb
Sup 119. Eta bertze mamu batek, [oihuka] bere aldetik: Akhelar, bai, bai, bai! Barb Leg 147. Adios akelarre!
Suntsitu ziren gure sorginak, eta suntsitu sekulakotz! Ib. 148. Denek musu emaiten diote liburuari, eta berehala
hasi zen Akhelarre edo sorginen Zaba. Ib. 134. Akelarrerat bazoazin. Ib. 141. Bizi diran sorgiñek deia
Akelarrera. Or Eus 287. Uste zuten jun zala Akelar-a mendiz; / lapur-Mezan zioten biek eiten diz-diz. Ib. 288.
Gau artan Akelarren bildu zitekean / Mari Muirokorekin sorgin-batzarrean. Ib. 275. Akelarre da! Sorginek piztu
dituzte mendian suak! Ox 30. Atsoak ihes, larrez larre, / Zugarramurdin Akhelarre! Ib. 114. Akelarreko
arpeetan zoro-dantza duten sorgin-taldeak. TAg Uzt 59. Nork esango-ta Andra-Mari / Akelarrera agiri! SMitx
Aranz 216. Akelarreko sorgin guztiak alkartuta baño okerrago. Etxde AlosT 44. Zu utzirik, ipernuko ikusmiñak
ninderaman zoko bildurgarrietara, deabruen akelarrera, nere egin gaiztoak opari eskeintzera. Or Aitork 56.
Lehenago Frantzian uste zuten sorginek akelarre han egiten zutela, eta sorgin-obo (ronds de sorcières) deitzen
zituzten toki horiek. Mde Pr 267. Akelarrea (pekatuaren irudia). Vill in Gand Elorri 15. Baso erantziak,
dardara; / akelarre-soiñu aizeak, / mendebala astintzen adarrak. NEtx LBB 250. Norabait juan bear da / jo zun
akelarre, / eta sorgin guziak / zitun bertan erre. Uzt LEG II 165. En DFrec hay 7 ejs. de akelarre.
v. tbn. Lab EEguna 76.
2. (G ap. A, que cita a Arrue). (Expresión que indica algo lejano e impreciso). Gaur emen, bigar an, eta etzi
Akelarren oi dabillen irabazi apur airekoak iges egin zebanean. Izt C 180. Bañan oetako zenbaitek naiago izaten
dute Franziara, Inglaterrara, Rusiara, Turkiara, Asiara, Txinara eta nork daki nongo Akelarretaraiño? joanik
[...] gazte denpora guztia igaro. Ib. 38s. Baldin balirake Franziakoak, Inglaterrakoak, Turkiakoak edo
Akelarkoak. Ib. 218. Eskualdunak heldu izan direla munduaren akelarretaraiño bere untzi ezdeusen gainean.
GH 1930, 112 (ap. DRA; cf. A: "Munduaren akelarretaraiño, hasta los confines del mundo").
3. Reunión alborotada. "Tapage, bruit confus d'une assamblée. Hekien bilkhura akhelarre bat izan zen" H.
Biharamunian eman nuen meza saindua goizeko bortz orenetan, akhelarreko tarrapata guziak han nituelarik
alde aldean zen tenplo batean. Prop 1893, 200 (ap. DRA; la ref. es incorrecta). Solairu gain bat denean,
beheretik paper edo lastaki mehez beztitzen dute. Han da ordutik arratoinen akhelarre gau guzietakoa. Prop
1901, 207.
akelartar. Asistente a la reunión. Cf. akelarre (3). Akelartarrak platikan / kiñuka sukaldetikan, / gure
ezkontza sagradu ori / eragozteagatikan. Auspoa 7, 70.
akelemendi. v. akulamendi.
akena (det.). "Akena, manivela, por Usúrbil" Garate 7.ª Cont BAP 1957, 46.
akenzore. "(V, G), garrapata menor" A.
aker (V, G, AN, L, BN, S; Mic 5v, SP, Lar, Añ, H, ZMoso 66; -kh- Urt IV 119, Ht VocGr 270, Arch VocGr,
VocBN, Gèze, Dv, H), akar (V). Ref.: Bon-Ond 142; VocPir 416; A (aker, akar); Lrq (akher); Iz ArOñ, Als, Ulz,
R 283 y 301; Etxba Eib; ZMoso 66; Holmer ApuntV; Satr VocP; Elexp Berg.
1. Macho cabrío. "Bouc; chivato, chivo, cabrón" SP. "Cabrón" Lar y Añ. "Macho cabrío" A.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La única variante atestiguada es aker (con aspiración en
algunos septentrionales). En DFrec hay 16 ejs. de aker.
In partibus Iberiae, iuxta aqua currentis, soto uno, que dicitur a rrusticis Aker çaltua, nos posumus dicere
[glosado entre lineas soto de ueko] saltus ircorum (1074). TAV 2.2.7. Akerra goiti, Akerra beiti (Lancre 400),
akerra gora, akerra bera (1611; Ido BrujNa 394), Aker buru, txakur buru (1670; Ib. 160n), fórmulas rituales.
ConTAV 5.2.4.
Eta ez akher edo aretze odolez, baina bere odol propriaz. Lç He 9, 12. Ezen inposible zen zezenén eta
akherrén odolaz bekhatuén khentzea. Ib. 10, 4. Ez aiz beldur gertha adin ezkerrekoetarik / Eta akherrak bezala
apartatuetarik? EZ Man I 90. Adinak bitinatik egiten du Akher urrinduna. ES 182. Sei hurratsetarik sei
hurratsetarat, imolatzen zuten idi bat eta akher bat. Lg I 301. Ezarriko ditu bildotsak (onak) bere eskuineko
aldean, eta akherrak (gaixtoak) ezkerreko aldean. Lg II 248. Sanduak nai izan bazue, (lapurraren) okultazaleei
ere inaraziko ziote marraka akerrei bekala (206). LE-Ir (s.v. marraka). Berex bitez akerrak / Ardi amultsu
hetarik. Monho 54. Aztuten jatan aitatutia bizartsuba, edo bere izenian aker bat. Mg PAb 109. Auntzak itxi
baleijo, akerrak itxi leijo. Ib. 121. Ermitaño bat aker batek baño bizar andiagoa zuana. AA III 485. Auntzak
auntz beau izan / akerrak akerra, / gizonak indartsua, / andreak ederra. It Fab 74. Carlos kintoren baratzan /
Akerrak ezpata dantzan. Izt C 500. Brun brun bakotxak bere aldijan akerrari iperdijan mun. Bon. Haxeria
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
749