A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ongi ezagutua balitz haren baliostasuna. Dv Lab 322. Ereiñ dira irurogei ta amar kilo ezkurra, piñu silbestrea
sei kilo eta alkaziya amalau kilo. GipNek 1905, 48. Gure begiz ikusten dugu platana edo arkazia gure herrietan
emeki emeki hedatzen. StPierre GH 1921, 124. Etxetik urbillean bizpairu akazi luze zeuden. Ldi UO 35. Baita
ere ona da [lizarra] lubizi-bildurra dagon tokian lurrari eusteko arkaziaren antzera, asko zabaltzen ditu bere
zañak. Munita 46. Nekazari batek soro-ertz batean erein zuan arkazia-azia. Ib. 54. Arkazia-landareak galdu nai
badituzu, ez ebaki. Ib. 54. Txopo ta eltzun orriak eta arkazien ostoak ere, geldi ta bare egozan. Erkiag Arran
161. Alkazi usai ameslaria / beko erreka ondotan... EgutAr 17-6-1964 (ap. DRA). En DFrec hay 2 ejs. de akazia
y uno de alkazia.
akazia-ondo, akezi-ondo. Acacia. v. akazia. Zertako gogoraziko dizkitzut egur-urrintsuek dariten lerdoa
eta akezi-ondo beti ostotsuaren pikorrak? Ibiñ Virgil 85.
akaziatze (S). Ref.: Alth Bot 2; Lh. "Acacia, akaziatzia" Alth Bot 2. "(S), robinier ou acacia blanc" Lh.
akein. v. 1 lakain.
akeita, aketta (BN-arb ap. A). (Neol.). Café. "Esa palabra --dice J. Urkijo (La literatura poética vasca 10)-- la
inventó una vieja de aquende el Pirineo, para pedir café a una amiga suya, sin que se enterasen sus vecinas. El
Dr. Broussain comunicó dicho vocablo al Sr. Azkue y por omisión del primero o distracción del segundo, no
apareció la debida aclaración en el Diccionario Vasco-Español-Francés" DRA. Aketta (kafea) agertu zutenean,
bi kutxasko besapean zituela, mordoxkaz mordoxka andoilak (zigarro andiak) banatzen asi zan Medel. A Ardi
67. Aketta (kafea) artzen ari ginan artean. Ib. 83. Jan ta edan ederto, biar dan neurrijan, / Akeit ederra barriz...
Enb 177. Ez ardaurik edan dau, ez zigarrorik erre dau, ez akeitarik (kaferik) artu dau, ez gasturik egin dau. Kk
Ab II 130s. Gero jakin zuten "tinto" akeita beltzari esaten ziotela. JAIraz Bizia 42. Allande, itundu zen
Durundarekin akeita (café) bere etxean gordetzeko. Etxde JJ 45. Aboaren azken-legungarri akeita, ta koñak edo
anisa aukeran. Ib. 53. Gaur gabean mandoak prestatuko ditugu ta etzi goizean nire akeita-zamakin Maulen
nauzu, erostallea an baitut. Ib. 50. Txominek kafea, koñaka ta habano bat ekarri zuan. Orduan jakin zuten gure
adiskideek, "akeita, txola ta txokorra" zer zan. Osk Kurl 217. Ardau ona, ogi zuria. Ta akeita, txola ta txokorra.
Erkiag BatB 167. Norbaiten lepotik afari dotoria ein eban, oin esaten dogun moduan "akeita" ta "txola" artu be
bai ta "txokor" (purua) aundi bat erdi errerik etxerutz abiau zan. SM Zirik 37. En DFrec hay 8 ejs. de akeita,
todos ellos dialectales.
akeitetxe. Café (establecimiento). Beñola Madrideko akeitetxe bateko mai baten inguruban batzen zan
ikaslari edo estudiante pillo bat. Kk Ab I 18 (en la versión de Ezale 1899, 174a Madrilgo kafe-etxe). Akeitetxian
auzokuak ziralako aspalditik. Ib. 18. Illuntze baten bertako "Café de la Iberia" [...] akeitetxian ikusi nebala. Ib.
107. Gau batean ezagutu eban akeitetxean, alkarregaz afaldu eben, eta baita luzaro bata bestearen ondoan egon
ere. Erkiag BatB 172. Noizpehinka aho-hizkerara joera duen egileak sartzen ditu zenbait orlegi, akeitetxe eta
antzeko. MEIG III 49.
akeitu. v. akitu.
akela. "Akela! (Hb), juron" Lh. Cf. aker.
akelamarro (L-ain ap. A). Escarabajo. v. akulamendi, arkanbele. Cf. akilimarro.
akelar. v. akelarre.
akelargi. "Capricornio, signo del Zodíaco, en que entra el sol cerca de los 21 de diciembre" Lar.
akelarre (G-goi ap. JMB At; A; -kh- Urt IV 219, Dv, H), akerlarre (SP), akelar (Lar DVC 158). 1. Aquelarre.
"Akerlarrea, lieu du sabbat des sorciers" SP. "Captus ager, akhelarrea" Urt IV 219. "Akelar, donde se juntan las
brujas" Lar DVC 158. "Lieu de réunion nocturne des sorcières" H. "Llano de Nabarra, entre Urdax y
Zugarramurdi, que la fantasía ha elegido como punto de reunión de brujas" A. "Toki askotako sorgindantzalekua:
Zugarramurdin, Mañarian, Gautegizen" JMB At (v. tbn. JMB Mund IV 126ss.). Cf. TAV 3.2.13:
"Esta es la señora, que nos solía visitar, y consolar en Aquer Larre, cuando estábamos juntos, guardando los
sapos [...]"; FIr 166: "Ene irizpideko Akelarre itzak, akerraren usañik ez du"; Etxba Eib: "Akelar, Top. monte
Aralar. Akelar mendixan batzen ei ziran sorgiñak", y VocNav s.v. aquelarre.
Dantzau begie atso sorgiñak, / Akelarreko zelaian. AB AmaE 368. Gabaz Akhelarretik / Mainguka jinak. Zby
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
748