A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
gauzen ausardi. "Brava osadía de formas y medidas". Gand Elorri 55.
2 akats. 1. "(Lf) indigent" Lh. 2. "(Darric) bécasse (oiseau)" Lh.
3 akats. Supositorio. Akatsa edo dana-dalako kandelea, oi dan lez, ezti ta abarrez melaza-melaza egindda
eguan, eta ore au zintzurrera eldueran kokatu egin yakon eta ezin eban egin ez gorantz ez berantz. Otx 166.
- AKATS-MURTU. "Cala, supositorio" Otx Voc. v. murtu. Urittik bialduko dautsudaz bospasei pildu mutil
orreri buruba arinddu dakijoentzat. Akats-murtu bat ezarriko dautsazu gero berazkarritzat... Otx 164.
akatsgabe. (El) que no tiene fallo, defecto. Irakasle azlea edo ezlea, ba, zurra, arduratsua, bioztuna,
oituretan akatz-gabea, adimen jakintsuduna, zintzua ta argia. JBDei 1919, 262.
akatsgabeko, akatsgeko, akatsbako. Perfecto, que no tiene defectos. Akatsgeko bizitzaren deuntasuna. "La
santidad de una vida sin tacha". Zink Crit 20. Iretzat Euskaltzaindiko jauntxoak bakarrik dituk akatz-gabekoak.
Lab EEguna 84. Zergatik emakumearen oroipenak behar izan zuen hain betegina, hain akats-gabekoa zen ereti
hori ilundu eta eragabetu. Mde HaurB 30. Akatsbako gizonaren heriotza. Osk Egan 1967, 190. Hau akats-bako
liburua baikenuke, harako beste haren gaia akatsbako gizona zen antzera. MEIG V 101.
akatu. v. akabatu.
akatx. v. 1 akats.
akatxada. "Cachada, [...] viene del bascuence akatxada, que significa lo mismo" Lar.
akatxarro. "Cacharro, vasija algo quebrada" Lar.
akazatu (Chaho, Gèze, H (S)), akazi. Expulsar. "Chasser" Géze (que da como sinónimo ohilt). "Chasser,
dissiper" H. v. 1 kasatu.
Tr. Propio de la tradición suletina y mixana, sólo se documenta hasta el s. XIX. El único ej. de part. akazi es el
de la versión que cita DRA de "Urzo luma gris gaixua".
Hori dela kausa pribatu izan ziren espos, esposaren konpañiatik, eta hantik eta haien ezteietarik, desohore
andireki akazatu. Tt Onsa 75. Eta gero ipar aire honbat jiten denian, eta akhazatzen odei eta lanho hura. Tt
Arima 22. Pensamendu gaixtoak eta demonioak akhazatzen ditu. Ib. 47. Eta mündüko gaizen ororen barnetik eta
kanpotik akaza unduan, merexi dezan aingürien senbladan izatia. Mst III 48, 6 (Ch bere ganik hastandurik).
Zeren heriua bethierekoz akazatü izanen beita. Ib. 47, 2 (Ch desegiñen da eta ezeztatuko). Nula hetarik igarenen
niz, minik hartü gabe? nula akazatüren dütüt. Ib. 23, 3. Auherra dela Jinkoaren mahaiñetik akhazatürik, otsoen
pare, ohoinkeriaz baizik ezta bizi [...]. Egiat 199. Errekeitü hartan zagoelarik asto bat hara jin zela; haren
akhasatü nahiz izigarri eskarnio ükhan ziala. Ib. 272. Souza ta bere lagünak dütie makhila khaldiz porrokatzen,
dereitze güziak khentzen ta hiriz kanpo akasatzen. Ib. 160. Ditzagün hebetik akaza / harrikaldüz bertan.
'Chassons-les d'ici'. Xarlem 1300. Arren, arren, Abraham, / Agar hebeti idoki ezaz[ü], / eta bere semiareki /
bertan [a]kaza ezaz[ü]. Abraham 1228. Jinkuak zütian [Adam eta Eba] bertan / baratze hartarik akazatü. StJul
109. Jinkuaren presentziatik akhazatürik izatia, ah! zorthe ezinago tristia. Etchegoyen Üscara libria (Baiona,
1836), 240 (ap. DRA). Ürzo maitia, auxilik, / Franzian eztük anglesik / Baionara jinak oro / Agaramuntek
akazirentik / Franzia lürrian eztük sarthüren / zaragolla lüz hetarik. "Urzo luma gris gaxua" (ap. DRA; en la ed.
de Salaberry (ChantP 206) hilen tik).
akazazale. Ahuyentador. Bihotzaren argia, hersidüraren konsolazionia, tristeziaren akazazalia, lotsaren
idokizalia, debozioniaren hazlia. Mst III 55, 6 (cf. Ch argitzen bihotza, arintzen penak eta atsekabeak, khentzen
tristezia eta beldurra, hazten debozionea).
akazi. v. akazatu.
akazia (Urt I 68, Lar Lcq 71), akazi, alkazi, alkaze (V-gip), alkazia (V-gip), arkazia (G-goi; T-L), alkizi (Gazp),
arkezi (V-m). Ref.: A (arkezi); Bähr RIEV 1929, 449; AEF 1955, 72; Elexp Berg (alkazia). Acacia.
"(Robinia pseudo-acacia), acacia" Lcq 71. "Alkizi (G-azp), (Robinia pseudacacia), acacia" Bähr RIEV 1929,
449. "Robinier (plante)" T-L. "Acacia. Iru alkaze --edo alkazia-- botaittut. Alkazia berez etortzen da
errekonduetan" Elexp Berg. Cf. VocNav: "Alcacia, rúst. acacia (Ribera, Regata)". Cf. tbn. Echaide Orio:
"Alcasia, acacia. Del vasc. alkazi". Akazia hedatzen hari da gure tokietan, eta oraino lasterrago heda laiteke
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 747
mende.