A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
zulotsuak. Ib. 139. Artzen zuten arrantzu-dirua etxe-aldera oso-osorik, akatzik txikiena egin gabe [...] ekartzea
oi zuten. Elizdo EEs 1925, 249. Orrela egiñak ziran azkon-muturrak: batzuek ereñotz edo erramu-ostoaren
erakoak, besteak saratsarenak bezelakoak eta beste batzuek berriz akats eta txurtendunak. JMB ELG 32.
Segaren ezpañeko akatsak mallu-dangaka leuntzen ekin zion. TAg Uzt 108. Segaren akatsak txingura gañean
dangaka zanpatzen zitun bitartean. Ib. 108. Ni amabi urteko / mutiko sakatsa, / bete egiten nuen / zoiaren akatsa.
Uzt Sas 96. Astinduak beak ebaki berdinak lantzen dituzte; tailaketak berak, akatsez koskatzen. MEIG IX 125
(en colab. con NEtx).
"Cala, pedacito que se corta al melón, &c. para probarlo" Lar. "Cala de melón" A.
"Morceau enlevé, comme marque à l'oreille d'un mouton" H (que cita el ej. de Izt). "Mella que por conocerlas
se hace a las ovejas en la extremidad de la oreja" A. "Akets, muesca que resulta de hacer el corte doblando la
oreja por su parte media (para este procedimiento y el anterior se utiliza la tijera)" AEF 1955, 141. "Akatxa, corte
hecho en el borde de la oreja (G-goi)" AEF 1956, 78. Bakar bakarrik bost izenekiko marrakin
ezagungarritzen dituzte artzainak, mendirik andieneko ardi guziak ez ezik, beste geiagotakoak ere. Bost izen oek
dira: Pitzatua, Txuloa, Urkullua, Laiategia eta Akatsa. Izt C 221. 13. Belarri bietan akats bana. 14. Eskuiko
belarrian bakarrik akats bat. 15. Ezkerreko belarrian bakarrik akats bat. Ib. 222.
2. (V-m ap. Zubk Ond; H). Defecto (físico o moral), falta, fallo. "Defecto, falta" Zubk Ond. Akatsik
txikarrena bage. LE (ap. H). Zagiak ere akatsik etzuten, eta arabatu bear izan ditugu. Lard 115. Ez dot nik esan
gura txito ta osoro / Akatsik bagakoa dala Aramaio. AB AmaE 415. Danak daukie akatsen bat: edo andiak dira
edo txikiak, edo arloteak [...]. Ag Kr 161. Emazte ona artu dezu, baño ez uste izan akatz gabekoa dala. Ag G 48.
Eztira orrenbesteko akatzak: etxekoandrea zan, ta etxekoandre danak egiten diote diruari ongietorri andia. Ib.
99. Azoketara geiegi joatea kendu ezkero, etzeukan akatsik Jose Ramonek. Ib. 19. Zure aita, esku-zabala ta
masala (prestua) izanez gainera, ekandu onduna dala diote; baina elizaz erdikina da, akatzak ditu, ezta osoa. A
Ardi 102. Eta ikasten zolija ta azkarra ixanaz ganera, mutil au zan ekandu onak ebazana, etxeratua, esangiña...
ezeukon akatzik. Kk Ab I 108. Ez daukan akatz edo egin ez duan gaizkiren bat norbaiti ezartzea. KIkG 58 (KIkV
71 ez daukan utsen bat). Geidea aomiñean artu ta bere akatz eta utsegiteak, bearrizan barik zabaltzea da
eragoa. KIkV 71 (KIkG 59 utsune ta utsegiteak). Ez daukate itxura txarra [astoak] ... Ez al dute akatzik? Muj
PAm 58. Jakintsuek kausitzen diote bizkitartean akatz bat [Iruñeko katedraleari]: aitzinaldea [...] hanitzez
berantago egina. JE Ber 22. Bakotxak bere maillan guztiok / Daukaguz geure akatzak. Enb 174. Urrengo
gizaldiek, ordea, ez dute ukatu izan aal, aien bultzaldi goragarria: akats eta guzi. Ldi IL 109. Ona, biotz
aundikoa, isilla, besteren akatsak estaltzen dakiena. ABar Goi 51. Aren adarrak okerrak ziralako, bestiarenak,
barriz, meiak, guztijak eukotsen akatsen bat. Otx 91. Arrokerijaren abotsai jaramon egin ba-neutsoen, idazkirik
ezeukazuben, iñoren aburubak atzaldu dagikiezan akatzak eta bost neronek dakidazalako. Laux AB 13. Gizarte
barri ori ikustekoa izango ei-da, akatz gitxi izango ei-ditu. Eguzk GizAuz 80. Berebiziko zigorkada ematen zidan
gramatika alde batera uzten nualako. Amaika akats agertu zizkidan! JAIraz Bizia 7. Dena akatsez betea; dena
txarra... Ib. 57. Akats itxusi hura ukan ez balu, ez zazpi gizeraileren buruzagi soilki, baina bai zazpitan
zazpirena izanen zen ezbairik gabe. Mde Pr 136. Akats bat arkitzen zioat ezkontzari: aurretik ezin probatzea.
Txill Let 83. Mutillak, ordea, ez eukan utsik ez akatsik ez estakururik. Erkiag Arran 127. Gizona den bezalakoa
ikusi oi duelako, bere muga, koska ta akats guztiekin. Vill Jaink 130. Gaztetxo guztien aketsak dira auek. In
MAtx Gazt 6. Gure aurretiko euskaldun zarrak, akats andia zuten ontan. NEtx LBB 4. Errotatikan iriña ekarri /
ta etxian zan labia, / baserri baten izanagatik / akats aundirik gabia. Uzt Sas 75. Ango txekorren akats batzuek /
billatzen asten badira. Ib. 200. Baina akats hori, akatsa baldin bada, hutsa da besteen aldean. MIH 295. Liburu
horren akatsak aipatu beharrik ez dago. Ib. 359. Itzulpen horri akats bat aurkitzen diot bakarrik, baina txit akats
larria. MEIG I 207.
v. tbn. ZA RIEV 1928, 595. Lab EEguna 77. TAg Uzt 300. Egan 1955 (5-6), 32. Etxde JJ 89. Osk Kurl 174.
Gazt MusIx 148. Ibiñ Virgil 24. Berron Kijote 19. BiblE 1 Tim 6, 14. Akatz: EEs 1918, 149. Altuna 81. Etxba
Ibilt 480. SM Zirik 13.
3. (Lo) que falta o sobra en una cantidad. "Kontu jakin bat (diruz edo bestela) osatzen ez denean esaten da:
emen akatsa zegok, ez dek osatzen. / Akatseko ori [= akatsa dagoen tokia, akatsa duen kontua] osatu al zaik?"
(G-azp). Cf. Sb-Urq: "Akats egotea, deficere, faltar algo para llenarse, manquer".
"(V-gip), pico de las cuentas. Sei erreal da akatz, seis reales y pico (FSeg)" A. Berak ere zuurtzea izan
balu, ta ni aien irrikatzen nengoela yakin, artuko zituen, naski, saltzekotik, sei erreal ta akets. Or RIEV 1929, 7.
Emen, Euskalerrian, edozein gai irabazigarrik atera zak 'empréstito' bat: eskatuala, ta akats, bete baietz ordu
betean. Ldi IL 104.
4. Traba, dificultad. Iñungo ezagunetara joateko bi akats zeuzkan: lotsa ta gaitza. JAIraz Bizia 86. Akats bat
sortu zitzaion Uriaurreri. Ib. 54.
5. "(G), peldaño" A.
6. "Akats, error, en Vizcaya" Garate 6.ª Cont BAP 1962, 257.
II (Adj.). "Cacharro, txarro akaztua, makaztua, akatza, makatza, [...], maketsa" Aq 1347. v. 2 makets.
- AKATS-EGIN. "Desportillar" Lar.
- AKATSEZKO. Arantza ta agin biziki, / lei gogor baten itzuli, / lakar ta lakatz, bada akatzezko / neurri ta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
746