A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
akalamia (det.; akalamu Hb ap. Lh). Estruendo. "Vacarme" Lh. Marrakaz hasi baitzen bulunbaria, lagun
oro abiatu zitzaizkon ondorik. [...] Lagunak yarraikitzen zaizko akalamian eta marrakaz, batek yauzi, bertzeak
yauzi! Hb Egia 133.
akalde. 1. Boca, desembocadura; garganta, desfiladero. An, Tiber akaldean, iendeenganik urrun, bide luze
egiñik, itxedonaldia genun itsasoz ioaiteko. Or Aitork 231. Tenareko akaldeetan ere sartu zan, Iainkoen ate
sakonak, baita izu beltzez illundutako basoan ere. 'Fauces'. Ibiñ Virgil 116. Itsaso aserrean barrena Euxin eta
Abydos ostratsuaren akaldeak igaroz. 'Fauces'. Ib. 74. Mendi-akalde zabaletik Lapitarrei zemaika zegoen
Hyleus. 'Cratere'. Ib. 91.
2. Boca. Urri ere, ura akalderaiño duela, unama aldera esku estuak luzatzen ditu. "L'eau qui l'emmuselle".
Or Mi 65.
Bocaza. Isillik ago, mutil: itxi zak âkalde. "Bocaza". Or Eus 29. Bizkarrez lurra jo nai ez baduk / isil ezak
âkaldea. Ib. 182.
3. Bocazas. v. AKALDE-ZABAL. Gaurgero ez duk iñor zikiratuko akalde orrek, ala ni! Ibiñ Virgil 38.
- AKALDE-ZABAL. Bocazas. --Akalde-zabal (andiputz, arroputz, fanfarrón) zuek! --Zuek kemen gutxi... /
Beltzenak asi dira esaten elkarri. "Vosotros sois unos bocazas". Or Eus 28.
1 akaldu. "Adelgazar excesivamente. Bei ori dena akaldu de" Asp Leiz.
2 akaldu. Agujerear. Elepoli deritzan tramankulu bat egin eta iriaren aurka erabiliz, dorre bat akaldu ta
beretu zun. Ol 1 Mach 13, 43.
akale. "Usagre, especie de sarna" Lar.
akamailu (SP (-aillu), H (-kh-), A), arkamailu (H (+ -kh-)), akamailla (-kh- det., S ap. Alth Bot), akamelu (L, S
ap. A (que cita a Alth); Lar Sup), akaramailu (-aillu BN-baig ap. A; Dv), arkaramailu (-kh- H). Yezgo
(Sambucus ebulus). "Hièble" SP. "Hièble, akhamailla" Alth Bot 9. "Yeble, akhamaillia" Ib. 24. v. andura.
akamudatu. v. akomodatu.
akan. "(V-ple), pelo del lunar" A.
akantu, akante (Urt I 69). Acanto. "Acanthus, akántea" Urt I 69. Alkimedonek berak bi gopor egin zitun,
ontzi-belarriak akantu guriz baranoan besarkaturik. Ibiñ Virgil 38. Ez nuen Ixilpean utziko gaiñera lilipa adats
nagidunik, akantuaren zume malgurik, ez untz-osto xuriskarik. Ib. 110.
akapar. "Akapar bat, caparra pequeña (AN-5vill)" Iz IzG (s.v. akaiñ). v. 2 kapar, 1 lakain.
akapnon. "Acapnon, akpnóna, akapnónia, khe gabeko eztia" Urt I 69.
akar. v. ahakar; aker.
akara (Lar, Izt C 40, Lcq, H). Nardo. "Nardo céltico (Valeriana celtica)" Lcq 103. "Nardo índico
(Nardostachys jatamansi)" Ib. 103. "Narciso de mar, azucena de mar, amor mío, nardo, nardo coronado, corona
de rey, marítima (Pancratium maritimun)" Ib. 164 (que cita en todos los casos a Larramendi). Cf. VocNav:
"Acarra, nombre vulgar del nardo en todas sus variedades (Valle de Bertizarana)". v. azara. Ethorri izan zen
emazte bat, untzi eder bat zakharrela eskuan, bethea usain gozo diru handitako batez, zeina egina baitzen akara
buruz. HeH Mc 14, 3 (DvHtoy nardo edo akara; He nardo burutuzko, Dv nardo buruzko, Ol akarurin). Mariak
ekarri zuen ura akaratik, nardo belar onetik ateria zan. Ir YKBiz 371n. Ta nola zuen oinpeak / zapaltzen duan
tokian, / usaitsuago zabaldu oi-dan / akara (nardo) udaberrian. NEtx LBB 397. Olerkariak dion saliunca, ardimihi
au, keltar akara duzu apika; belar oso usaitsua, zanpatuz urrin goxoa zeriona. Ibiñ Virgil 47.
(Con -zko, adnom.). Libra bat gantzukari, akarazko gantzukari zin balio aundikoa. Ir YKBiz 371.
- AKARA-AIHEN. Aren bularte atsandituak, iturri garbian ugin bikia dirudi, ta itsasertzean zuri zuri nabari
den akara-aiena. "Campanules". Or Mi 119.
- AKARA-BELAR. Nardo. Mariak akara-belar piñezko ukendu preziotsu eta balio txit andikoz betetako ontzi
bat hartu, eta [...]. Arr Bearg 170s. Mariak, aldiz, harturik libera bat urrin gozozko ur batetarik, akara belhar
hutsez egina. HeH Io 12, 3 (EvS akhara-belhar; He nardo).
- AKARA-ERRO. "Espinacardi, akarreroa" Lar. "Akarra [sic] erro (Spica nard), nardo índico" FIr GH 1930,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 743
mende.