A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
akademismo, akademismu. Academicismo. Geroago ta ziurrago nago erririk barik euskera salbatzerik ez
dogula. Errianganako lokarriak apurtzea, akademismu utsezko euskera batera jotea litzake, ta akademismu utsa
izango litzake euskeraren eriotza. SM Zirik 7.
akademitar. Académico. Milla arrazoi eta erakai eder aurkeztu ziezten A. Larramendik, eta guziaz gaiñ
Akademitar edo ikasola gaztelaniakoai, zeñakin itzetorkien edo etimolojien gañean itz-egiten ari dala [...] esaten
du onela [...]. Aran SIgn 205. Prantziko akademitar izatetik alde egin zun, lendanik Provenzako akademitar
zela-ta. Or Mi V. Beraz, Akademitarren antzera guzia duda egiñez, eta guzien artean zalantzan, manestarrak
uztea erabaki nuan. Or Aitork 123.
akadoi (S sg. Lh). Cf. Lar ekadoi, "juez", "justicia". "Akadoiak, audiences; lieu où se tiennent les audiences"
Lh, que parece que se basa, a través de Darricarrère, en la sustitución que realizó el suletino Inchauspe en su ed.
de Axular de audienziak por akadoiak. (Egiat utiliza audientzia en 225). No se comprende cómo Eguiateguy e
Inchauspe, que no podía conocer la obra del anterior, coinciden en sustituir ekadoi, neol. de Larramendi, por
akadoi. No se trata evidentemente de un término suletino. v. ekadoi. Ene Jinkoa besarkatzen düt zure
akadoiaren azotia, ene bekhatiek merexi ziena. Egiat 160. Akadoi honak dirade Jinkoaren dohaiñ ederrenak;
bena nola nahi dien akadoiak akadoitü auzikarreietarik, bata dago harritürik, emaztia nigar thurrustaz, haurrak
marrakaz ta askazi güziak dolian. Ib. 225. Athenas-eko akadoiak hil erazi zian haiñbat zialakoz belier begiak
ziskatzen. Ib. 266. Den gaiza faltsiek edo Egia, berzeren akadoiala nago. Ib. 275. Nere üdüriala hontarzün
gütiago zien akadoiek eziez lehonaren bürüzagiak. Ib. 266 (el editor indica en nota que akadoi significa 'juez').
Munduko gortheak, akadoiak eta iustiziak nahasten dira: lekhukoek ukhatzen dute, notaria irabazten da, alkatea
diruz itsutzen da, lausenguz eta faborez gobernatzen da. Ax (ed. 1864), 334s (1. a ed., 437s (V 285) audientziak).
akadoikeria. Afición a los pleitos. Ta audientziatik kanpo die urthikitzen harat berriz ezten khoi jitera.
Hala akadoikeriak, eztü laborari gaxoa hezurretaradrano jaten. Egiat 225 (v. tbn. 26).
akadoiki. Con justicia, justificadamente. Direlakoz halakoak [bastartak] akadoiki püta hümiak deitzen, izen
ahalkegarria dena. Egiat 276.
akadoitu. Juzgar. Hantik akadoitü zen bihotza zükiela kobart ta odolgarri. Egiat 266. Nontan ta zertan
nahi den auzi baten azia ezta bi gizon perestiek akadoit e'lirokienik. Ib. 225. Nihaur bizi izan niz, nihaur nahiz
bitzaiatü ta nihaur izan akadoitü. Ib. 183. Bena nola nahi dien akadoiak akadoitü auzikarreietarik [...]. Ib. 225.
Bena akadoitü izan zen abantailla handiagoa Britrainako dukesaren Erregiñatzian zatekiala. Ib. 272.
akai. "(L, arc.), becada" A. v. azai.
akai(n). v. 1 lakain.
akaitu. v. akitu.
hakaizti. "Hakhaizti, difícil (Darric)" DRA.
1 akal (AN-5vill). "Cuando por una circunstancia cualquiera [el óvulo] deja de ser fecundado y no se
desarrolla [...] en este distrito [Bertizarana] le denominamos akala; así se dice gaztañ-akala al óvulo estéril de la
castaña" Lcq 43 (Azkue que lo recoge de Lacoizqueta dice "lóbulo estéril"). Cf. VocNav: "Acala o akalla. Óvulo
de la planta. Es voz vasca (Valle de Bertizarana)".
(B ap. A e Izeta BHizt2). "(Castaña) huera" A. "Castaña huera. Gaztain akalak" Izeta BHizt2.
2 akal (AN-larr, B). Ref.: A; Inza RIEV 1928, 151; Izeta BHizt2. Flaco. "Persona enclenque" A. "Flaco y largo
(AN-larr)" Inza RIEV 1928, 151. "Flaco; enclenque. Au gizon akala! Izeta BHizt2. "Beiak maingueriekin, zerriek
ere aski akal ta belai ta landak sasiz beteak (B)" Izeta (comunicación personal). v. makal, txakal.
3 akal. Agujero. Txaramillarena bezelako akal bat aren erdian utzirik, eta akal onek, inguru osoan
eundutako anokia zeukan, urratu ez zedin. Ol Ex 39, 23 (Dv buruaren sarbidea, Bibl ahoa, BiblE zuloa).
Mutillak atzera eskua akalean sartu zuen eta eskua betean lau txori atera. "Cavité". Or Mi 22.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
742