A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
sartzenago dohala mintzaia arrotzetan, ai geroztik akhabo izanen da laster Eskual-herriaz! Arb Igand 28s.
Akhabo zen laster Joanesez, Jainko ona ez bazitzaion urrikaltzen. Barb Sup 103.
(Aux. trans.). Agur, anai, bakhe dugu, / Gerlak akhabo ditugu. Gy 137. Ixtantean akabo du bere lana. Barb
Sup 46.
- AKABO EGON. Acabarse. An, prenoak utsegin edo orrelako zerbait pasatu ezkero, akabo zegoan: pago
zarren bat jo ta zatituko giñan. Uzt Sas 353.
- HASI ETA AKABO. De comienzo a fin. Bueno, aitagurea esaten badezu nik entzuteko moduan, asi ta
akabo beste pentsamenturik burura etorri gabe, zeuretako zaldi au. And AUzta 100.
Etim. Parece que se trata, en último término, de rom. acabó, 3. a sing. del indefinido.
akabo. v. akabu.
akabu (V-gip), akabo. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. Fin, término."Se dice para significar la muerte, el fin.
Ainbeste atzekaben ondoren negua, eta axe izan zan bere akabua" Etxba Eib.
Tr. Prácticamente todos los ejs. son vizcaínos. Hay un ej. de Duvoisin (el único que emplea el término con
aspiración (-kh-)).
Esango dabe guztiak akabuban. Urqz 81 (tbn. 84 y 87). Nos etorriko da biziak eta ilak juzgetan? Munduaen
akabuan. Oe 28. Gauza guzien asierea ta akabua. Cb CatV 22. Lelengotik akabura. DurPl 71. Gero akaburantza
/ dagoz guztiz listo / kañoias egiteko / Pa, ti, to, pa, ti, to. Ib. 114. Gauza guztiyen prinzipiyoa eta akabua. CatLlo
17. Munduaren akabua. Ib. 26. Zer esan gura dau akabuan esaten dozun berbiak: Amen? Ib. 34. Urthea
urthearen gainean behin, eta askotan, eta oraino ere, eta gero ere, eta bethi! Akhaborik ez dute. Dv LEd 129
(Cb Eg II 68 kaburik ez dute).
"Fin, límite. Madrilgo rastruan izan nitzan. Ango trastiak eta ango katxarruak eztauka akabuik" Elexp Berg.
"Oiñ bizikletia bia dabela, gero patiñak, umien esijentziak eztauke akabuik" Ib. Ta orrez gañera, ango trenak,
arioplanuak eta itxas-ontziak ez ei ekan akaburik. SM Zirik 105.
- AKABUKO. Final. "Juicio final, akabuko juizioa" Izt 66r. Betiko Zeruan bizi izaiteko edo infernuan
egoterako akabuko sentenzia arzaitera. ConTAV 5.2.11, 152. Garizumeaen akabuko asteari. Oe 154.
Terminal, del fin de la vida. Nik kontatu dizuedana, nire semeak bere akabuko sukarrean esan zuen. Arti
Ipuin 29. Eta gainera, honen ama. Akabukoa. Ederki kontsolatu da maradikatua. Ib. 81.
akabuera. v. akabera.
akaburengo, akabureungo. "Final" Izt 51v. Egoala emen akabureungo arnasa estubakaz. Urqz 25.
akademia (Urt I 68, Chaho). Academia. v. ikastola. Herra luze eta gaixtoen / Eskola duk ifernua; /
Amudio saindu ederren / Akademia, zerua. Gç 181. Oraiño akademiarik axeriek ez zuten. Gy 55. Halere izena
du aski seinalatu, / Akademiak zuen behin khoroatu [Darrigol], / Frogatu zuelakotz yakin guzieri / Eskarak
ezduela zorrik erdareri. Hb Esk 149. Ah zeñ egoki litzakean Franzesaren Gaztelaniaren eta beste izkeraren [sic]
gisan Euskarak bere itz-lagunkida edo dala akademia edo ikasola idukitzea. Aran SIgn 209. Berbeta onek, asmo
barriak adierazoteko, berba barriak bear dauz. [...] Oba litzake orretarako Ikasola edo Akademia bat sortuta
balego. A Ezale 1897, 189a. Adiarazi du [...] nola Españia-aldeko eskualdun-Deputaziñoek moldatzerat
deramaten Eskual-Akademia bat. Lander RIEV 1907, 99. Aix deitzen den hiriko Akademia edo Fakultateak,
doctor-ès-Lettres errezebitu du. Ib. 431. Izkelzaingo baten (Academia baten) maipuruan jezarten dan gizonak
buruan argirik asko dauko, emen ots egiten daben mintzoetatik izkerea zein dan ta zein izkelgia jakiteko. A EEs
1916, 107. Akademia edo Euskaltzaindi batean euskaltzaleak bein bildu'ta betiko gogortzea, orixe da aspaldiz
geroz euskeraren adiskideak biotzean zekarten ametsa. Eusk 1919-20 (I), 37. Politika usañik ez daukan
Euskaltzaindi edo Akademia onen izenean biotzetiko dei bat egiten dautsuet. Belaus LEItz 108. Mirei Prantziko
Akademiak sariztu zun eta Gounodek opera biurtu. Or Mi IV. Eta guk "Academia"rik gabe, eta doi-doia astian
behin irakurtuz elizako liburuak, atxiki dugu mirakuluz beialako edertasunian, garbiki, gure arbasoek
mintzatzen zuten bezala. Zub 18. [Garbi dago] ikaskintza guztiz euskeraz, eta ortarako akademia jator bat
egiterako urteak joango dirala. JAIraz Bizia 8. Akademi itzalaren babesean. Zait Plat 117. Frantses akademiak,
izan ere, ez omen dio inori deus agintzen. MEIG VII 167. Euskaltzaindian, beste Akademietan ez bezala,
filologoak ageri direla (garela?) nagusi literaturan, hitz lauz nahiz neurtuz, kreatzaile direnen aldean. MEIG IV
121. En DFrec hay 46 ejs.
akademiko, akademiku. 1. (Sust.). Académico. [Menditarrak] dira gure akademiko oberenak; heien ganat
yuan beharrak dira eskualtzale yakintsuenak, zerbait argi nahi balin badute. Zub 19. Gogoak eman zidan, bada,
Akademiku deritzaten iakinzale aiek zugurrago zirala beste guziak baiño. Or Aitork 117. En DFrec hay 9 ejs.
2. (Adj.). Académico. Nazionalisten euskera akademikoaz ari naiz. MEIG IX 44.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
741