A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
akabilla. v. akabaila.
akabitu. v. akabatu.
akablatu. Destruir, abatir. Haur da bere herioaz bere etsaiak akablatu eta desegin dituen Sanson erskona
eta berthutetsua. Lç Adv ** 8r.
akabo (V-gip ap. Elexp Berg; SP, VocBN, Dv (-kh-)). (Interj. equivalente a 'se ha terminado'). "C'est fait" SP.
"Tout est fini" VocBN. "Akhabo! (interj.) c'est fini! c'en est fait" Dv. "Que no tiene remedio. Acabóse.
Andereñuak pe erderaz eitten badabe, akabo ba euskeria" Elexp Berg. "Baserriko mutillak mutilzar gelditzen
badie, akabo baserrixa" Ib. "Txokolatia, ekarri orduko jaten bozue, akabo ba" Ib. Cf. VocNav: "Acabo. (Con
acento en la primera letra). Voz equivalente a la de ¡órdago! en el juego del mus. (Roncal)". v. fini.
Tr. Documentado en todos los dialectos. En DFrec hay 4 ejs. Heriotzean akhabo denbora, orduan hasten
da behinere finik izanen ez duen eternitatea. Brtc 115. Hiltzean akhabo enetzat mundua. Ib. 114. Akhabo orduan
ahaide, adiskide, ohore, aberastasunak, mundua. CerBid 3. Haren filosofia oro, baita hill eta akabo. Gy 61.
Desira kunplit eta haientzat akabo. Etch 686. Izotza jinez geroz / Loriak akabo. Bordel 106. Yoaiten da etxerat,
kantaz bitoria; / Bi egunen buruko akhabo hirria. Hb Esk 171. Bainan Yainkorik ezdela dioenak, erran nahi
behar du: hil eta oro akhabo! Hb Egia 4. Hiltzean gizonak erran behar luke: akhabo bethikotz! Ib. 25. Biziyo
txarrik ez du deus ere / biar dan baño geiago, / alperra eta apaindu naia, / jolas batian akabo. Xe 267.
Maiatzeko belarrak / jatian kuidaro, / itxuba lurrera ta / gitarra akabo. Noe 62. Hemen, lur behere huntan
sofritu eta penatu ondoan, akabo guziak. Lap 51 (V 27). Urrats bat behar baino aintzinago edo gibelerat egiten
duena, galdua da! Akabo haren ohorea! HU Zez 22. Burhaso'ta nausien / indarrak akhabo. Zby RIEV 1909,
107. Esan zazu ba beiñ, eta akabo. Urruz Zer 60. Orra bertso berriyak / onekin akabo. JanEd I 59. Nekatu gabe
jan biar badu / diru gabeko gizonak, / laxter akabo konfiantza ta / aren amigotasunak. Tx B II 151. Ordain bat
eman diote, eta akabo pekada, ahate, oilo, oilaskoak! Barb Sup 3. Lehen hunkitzaliak, akhabo bizia. GH 1929,
74. Eta gero, ez bat ez biga, nihoren dudatzeko denborarik ere gabe haspena bat jauzi eta hogoi minutaz akabo!
Zerb Azk 80. Zeñek egin zuri, gure eder orri?... Akabo, akabo... Pupua?... Nun? Ementxe?... NEtx Antz 116.
Baina ezin publika eraz dezakela borobilki erraiten deraut.. bertzela "akabo aldizkaria". Mde Pr 196. Bestela,
iñoiz jakingo balu, akabo adorazio ori, eta jakiña, ortik bizi direnak eztute nai akaba dedin. Vill Jaink 130. Eta
batek buru bat kendu, eta beste batek beste bat edo bi, eta akabo gure baratxuriak. Salav 51s. Akabo nere ardau
ona. SM Zirik 70. Akabo Poliren bildurrak! Anab Poli 138. Mundu orretan baldin badabilz / akabo
bertsolariyak. Uzt Noiz 90. Errexilekilako denborak izan zauzkigu laburrak, / akabo haren pertsuak eta haren
behako samurrak! Xa Odol 144 (v. tbn. EzinB 54).
v. tbn. JMB Mund I 47. And AUzta 148.
Cf. infra HASI ETA AKABO. Erromakoekin hasi eta Hondarribian akabo, ametsezkoak baitira
gainerakoak. MEIG V 79.
- AKABO IZAN (-kh- Urt I 456). Acabarse.
Tr. Documentado casi exclusivamente en la tradición septentrional. El único autor meridional es Udarregi.
Ezkillaren azkeneko, / Soiñua io denean, / Akhabo dire hartazko, / Solasak jendartean. Arg DevB 169. Gure
biaia akhabo duk / Herioa ethortzean. Gç 152. Predikaria faltatzearekin akhabo da haren ofizioa. ES 151. Han
akhabo izanen baitire bizi huntako gaitz guziak. CatLav 71 (V 43). Akhabo da, Jauna, egin da, sekulan ez naiz
aski erho izanen bekhatu mortalaren egiteko. Brtc 97. Gainerako eginbide guziak akhabo izanen dire gure
biziarekin. Ib. 193. Heriotzean akhabo diren gaitzentzat beldurrik ez izaiten. Jaur 122. Othoitz saindu horrekin
ez akhabo yoko; / nihoiz baizen hazkarki pilotan lothuko. Hb Esk 215. Jesusek hartu ondoan beraz minagretik,
erran zuen: Akhabo da. Dv Io 19, 30 (He akhabo da; Lç konplitu da). Bainan Eliza akhabo da; hala dio nausiak,
hala diote aditzailek. Hb Egia 136. Protestanten sinhestea, eta katolikoena akhabo izanen da Angeleterran. Ib.
118. Oh! ene Aita! akhabo da, akhabo! haren ethortzea mirakulu liteke! Laph 224. Ala ere bagenduben / naiko
zer egiña, / akabo zan bildurrak / juan izan bagiña. Ud 73. Zeren bainuen, nere baithan, halako beldur bat, nere
aranen hitztorioa ez zela hortan akhabo! Elzb PAd 46. Akhabo zirela harrentzat lurreko jostetak eta irriak. Jnn
SBi 91. Emazu aintzina, non-eta eztiren huntan akhabo zure indar guziak. Ib. 150. Bizi labur hunekin ez direla
guziak akabo. Lap 9 (V 7). Uste zuten araiz lan guziak hartan akabo zirela. HU Zez 50. Hoien amets ederra /
hortan da akabo. Etcham 181. Gauza hori ikusiz / gogoetan nago, / aintzina joanago eta tristeago, / pertsulariarraza
gutan den akabo. Xa EzinB 22. Jangairik ezbadago akabo da besta. Xa Odol 150.
Estar acabado. Zankhakaz ari dira, mihia blü agertzen zaie, akabo da laster ezpada lagüntürik. Alth Bot
11. Zer den? Akabo garela! / Gureak egin duela! Ox 56. Paxkal hatzeman balu orduan, akhabo zen Paxkal!
Barb Sup 11.
(Con instr.). Akhabo izanen zen hartaz eta haren familia guziaz ez balire izan fagoratuak Jainkoaren
laguntza mirakuilluzko batez. Lg I 90. Damnatua nauk, dio, akhabo duk nitaz. Jaur 124. Bainan joanago eta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
740