A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Or Eus 108.
"Akaauta, [...] cansado, derrengado. Mendixan izan nitzuan atzo, ta gaur, jota akaauta najaok" Elexp Berg.
Hantik arima dagoela bethi lanez akabairik. Egiat 231. Xangris eta desplazerez / nizala akabirik / mündüko
urthiak / dütüdala kunplitürik. 'Que je me trouve abattu / De chagrin et de contrariété'. Xarlem 1263.
O Nafarroa leala! / Orai bear du akabatu: / Onekin bizi izan da, / Onekin ere hil bear du. TAV 3.1.28.
4. akabau (V-gip). Ref.: SM EiTec1; Etxba Eib. "Pulir, bruñir. Pieza fiña geixki akabauta arlote gelditzen da"
SM EiTec1. "Akabatzailliak esaun izaten dabe kalian be; musturra baltza. Baña ondo irabazten dabe akabatzen"
Ib. "(Armería). Pulir, dar el acabado. Juan zaittez Txopanera, ia akabau dittuen nere piezak" Etxba Eib. Eurak
forjetan dabe, / eurak limadore / eurak asi ta akabau / tornillo ta muelle. DurPl 114.
5. "Akhabatu, devenir étique" Dv. (Part. en función de adj.). "Étique" Dv.
- AKABA ERAGIN. "Attenuare facere, akaberagitea" Urt III 54.
- AKABAXETAN. "(S), qui commence à finir" Lh.
- HAS ETA AKABA. De comienzo a fin. Bekhatoria, has eta akhaba eztuzu edirenen bat ene bidian libru
huntan, nik izendatu dustadan paganoetan, non eztian hartu herioaren memoria. Tt Onsa 27. Neure adiskidia,
has eta akhaba, a primo ad ultimum, herioaren beldurra baduzu, aski duzu, herioaren beldurra ezpaduzu, galdu
zira. Ib. 65.
- EZIN AKABATUZKO. "Ezin-akhabatuzko, qu'on ne peut achever" Dv. Zer da hori eternitate luze eta ezin
akhabatuzko haren aldean? Dh 199. Hari darraion ta haren saria izanen den thormenta bethikoa eta ezin
akhabatuzkoa izanen da. Ib. 201.
akabatzaile (V-gip; Dv (-kh-)). Ref.: SM EiTec1; Etxba Eib. Pulidor, bruñidor. "Gure akabatzailliak aindu
bai, baña, oindiok ezteskuez akabau piezak" SM EiTec1. "Akabatzailliak esaun izaten dabe kalian be; musturra
baltza" Ib. (s.v akabau). "Artesano que pulimenta las piezas metálicas del arma. Melitxon Sosua, akabatzallerik
onena" Etxba Eib. Cf. akabatu (4). An ingurua[n] ei ziran orduantxe Zozua ta Pajaro, erriko akabatzalle
ondo ezagunak. SM Zirik 83. Ibilli naiz makiñetan, almazenian, akabatzallietan, ta beste toki batzuetan, baña
eiñak-eiñ ezin izan dot billau. Ib. 106.
akabatze (Lcc). Fin, final. "Cessación, akabaitea" Lcc. Nolako izan baita nahiaren gogo presta, halako biz
akabatzea-ere ukhanaren arauez. Lç 2 Cor 8, 11. Haste eta akhabatzean othoiztxo bat antze hobeagatik erran
behar da. EZ Man II 163. Bizitze finik eta akabatzerik izanen eztuen bat. Mat 16. Halatan deabruak ere
akhabatze hartan, eskuei eragiten deraue. Ax 176 (V 118). Heken diferentzia guztien fina eta akhabatzea,
iuramentua da. Ib. 253 (V 169). Hiraren eta koleraren fina eta akhabatzea da, urrikimenduaren hastea. "Finis
irae initium est poenitentiae". Ib. 300 (V 199). Bizitzearen bazterrean, akhabatzean, heriotzean, ageriko da, [...]
nolakoa den bekhatua eta bekhatuaren karga. Ib. 518 (V 333). Ezta behar, ez on ere, zaudezin belhaunikaturik,
ezpada hastean eta akabatzean, non pitzten baitira afekzioneak. SP Phil 509 (He 516 akhabanzan). Liburu
akhabatzean hunen egileak irakurtzailleari ematen dioen konseillua. Gç 208. Mündiaren akabatzian. CatLan 59.
Kintze akhabatzetan, bolatzen xiztuak. Hb Esk 215. Orazionen hastian eta akabatzian. CatS 18. Kintzeek ez dute
han akhabatzerik plekari lehertueri hatsak eskas egiten diotenean beizik. Zby RIEV 1908, 85.
akabazkatu. "Akhabazkatu (Hb), gratter la terre pour picorer" Lh.
akabera (V-gip; Lar, Añ, Hb ap. Lh), akabaera, akabuera. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. 1. Fin, final.
"Conclusión" Lar y Añ. "Término, fin" Añ. "Final. Liburu aren akaberia, ez jata gustau" Etxba Eib. "Akabera
bareko lana da iztegi bat eittia. Pelikulian akaberan txalo aundixak entzun zien" Elexp Berg. Ez deu
prinzipiorik, asierarik, eta finik edo akaberarik batere. OA 29s. Zerren beti iraungo deban akaberarik edo finik
bage. Ib. 41. Kaburik edo akabeerarikan batere. Ib. 20. Munduaren fiñean edo akabaeran. Iraz 19. Gauza
guzien asiera, ta iraupena ematen diena, ta akabuera edo fiña. CatOiq 49. Ta erremedio gabe betiko galdu naz.
Akabera au orduan nere tormentua izango da. Cb Eg II 153. Ill onen akaberan. CartAnd 374. Lanparak,
itzaltzera / dijoan orduan, / llamarak bota oi ditu / argira moduan; / baña dira llamara / akabaerakoak. It Fab
252. Gauza guztien asierea, ta amai edo akaberea. CatBus 13. Geienak atzenean ere akabera txarra izan zuten.
Aran SIgn 103. --Bañan noraño segitu biar gaituzu? --Munduben akaberaño. Sor Gabon 51s. Emen ematen
diogu / asi akabera, / zergatikan dua / denbora aurrera. JanEd I 98. Paternosterren akaberan. CatUlz 60. Ez
aita ez; ez du orrelako akabera bear gaizu orrek. Ill Pill 17. Ubillosen liburua dut aurrean eta, dakizuenez,
kapitulu ("irakurtza") bakoitzak "galdeac eta eranzuac" ditu akabaeran. MEIG VI 163.
2. "(Armería). Toques finales. Akaberiak zer ikusi aundixa dauka prezioko armetan" Etxba Eib.
akaberazo. v. akabarazi.
akabi. v. akabatu.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
739