A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
egunen fina eta akhabantza. Ax 593 (V 381). Hala dira oiñak ere gorputzaren fina, akhabanza. Ib. 191 (V 129).
Ni naiz hastea eta akhabantza. ES 131. Zeren ezbaitu izan egundaino hasterik, eta ezbaitu izanen sekulan
akhabanzarik. CatLav 28 (V 21). Munduaren akhabanzaraino eginen dituzten bekhatu guzientzat. Ib. 51 (V 33).
Noiz izanen zen mendeen akhabantza. Lg II 185. Lehen libriaren akabantza. Mst I 25, 11. O nuiz date gaitz
hoien akabantza? Mst III 48, 3. Heriotzea da gauza guzien akhabantza, inguratzen zaituzten guzien fina. Brtc
113. Meditazione bakhotxaren akhabantzan andredena Mariari egin behar zaion othoitza. Ib. 82. Phiztüren da
mündiaren akabanzan. CatLan 9. Idereinen tüzü akto hek Katiximaren akabanzan. Ib. 141. Nai izan zue alaber
seguratu gure biziaren postrea, bukateroa ta akabanza Olio Sainduaren sakrementuareki. LE-Fag. Noek
dilubioarén akabánzan biali zuén úsoa. LE Ong 73v. Zegaiti onenbeste gatx, min ta neke? Eta zegaiti kabu
akabantzarik izateko itxaromen bage? Añ GGero 380 (Ax 607 (V 390) akhabantzarik). Gure biziaren eta gure
lanen akhabantza. Jaur 173. Ilhabethearen akhabantzan. MarIl 24. Gauza guzien hastapena eta akabantza.
CatLuz 11. Liburu seigarren eta azkenaren akabantza. Gy 325. Negu akhabantza da xederratzeko tenorerik
hobeena. Dv Lab 356. Othe dakizu zer diren akhabantza gabeko gaztiguak? Dv LEd 129 (Cb Eg II 68 fin edo
kabu gabeko pena). Zerua edo ifernua! Oi zer bi helburu edo akhabantzak! Ib. 52. Oinetarik buru eta
hastapenetik akhabantzarat. Hb Egia 142. Toledatik Balentziarat jo zuen, Balentziatik urthe akhabantzako
Benizerat. Laph 162. Aste eta akabantxa gaiza guziuena. CatR 23. Izan behar dute akabantza edo finitze bera
(BN-baig, 1869). ETZ 274. Lehen partearen akhabantza. Elzb PAd 86. Mende guzien akhabantzaraino. Jnn SBi
39. Lo bat sekulan akabantzarik izanen ez duena. Lap 9 (V 6). Gizon guziak phiztuko direla Munduaren
akhabantzan. CatJauf 71. T'harek gaizuak zer pents'ote du / biziaren akabantzan? Mattin 115.
v. tbn. Tt Onsa 35 (-kh-). Ch III 59, 4 (-kh-). AR 8 (-nz-). Mih 75. Dh 100 (-kh-). JesBih 448 (-kh-). UskLiB 61.
Elsb Fram 171 (-kh-). Zerb Azk 20.
(Gram.). Terminación. Zeren akhabantza bat baizik nominatiboan ezbaitute. ES 89. Genitiboan ere baitu
gisa berean bi akhabantza diferentak. Ib. 89. Eskuara hitzen akhabantzetan ere abantaillatua dela. Ib. 131.
- AKABANTZATSU. (Forma con suf. -tsu, de valor aprox.). Sentimendu horiek atxikitzen dire meditazioneak
iraun behar duen denboraren akhabantzatsuraino. Dh 103.
akabantzagabe. Infinito. Zu, nere Nausi bakharra; zu, ontasun akhabantza-gabea. Dv LEd 40 (Cb Eg II
14 kabu gabea). Gaztigu gogor eta akhabantza-gabeen menturan. Ib. 123. Jainko mugarri eta
akhabantzagabeak. Ib. 87.
akabarazi (Urt III 54 (-kh-), Lar), akaberazo (Lar, Añ). Hacer acabar. "(Hacerle a uno) acabar" Lar y Añ.
Eliza ezdutela behinere akhabaraziko edo destruituko ez persekuzionek, ez errurek edo Doktrina falsoek. CatLav
57 (V 37). Errak amodiua, ni ganik nuiz hua? / Akabarazi gabe bihar abilua. 'Va-t-en dès demain avant que je
ne meure'. Etch 678. Urthe buruan, oro khentzen diotzate gutien ustean, begiak itsutzen eta arthikitzen dute
Serresko lurrerat. Han laster ezagutzen dute nongoa den, eta egorzen Xuhaizti errekarat, han nigarretan
akhabarazteko. Hb Egia 31s.
akabatu (V, G-goi-nav, AN-larr-5vill-araq-ulz-egüés-erro-ilzarb-olza, L, BN, Ae, Sal, S; Lcc (-adu), SP, Lar,
Añ, VocBN, H, VocZeg 286; -kh- Urt I 432, Ht VocGr 270, Dv, H), akabi (S; VocS 129, Gèze), akabitu (S),
akatu (AN-erro). Ref.: Bon-Ond 158; A; Lh (akabatu, akabi); Echaide Nav 288-289; Holmer ApuntV; Elexp
Berg (akabau).
Tr. Las formas con k aspirada corresponden a la tradición labortana. Leiçarraga y los autores suletinos
emplean formas sin aspiración: hay que tener en cuenta, sin embargo, que la grafía , que no emplea
Leiçarraga, es ambigua en estos casos en que puede ser la reproducción simple de lat. (o rom.) -cc-. Entre
los suletinos la forma de participio es akabi (radical akaba, nomen actionis akabatze), desde Maister por lo
menos. Cf. Harlh 87: "Bien qu'en général les participes en i soient issus de radicaux préromans dans la plupart
des dialectes basques, le souletin construit en i des radicaux romans: erremarki, konservi". En DFrec hay 6 ejs.
de akabatu.
1. Acabar(se), terminar(se); agotar(se), consumir(se). "Acabar", "cessar", "fenecer" Lcc. "Achever, acabar,
cumplir, rematar" SP. "Terminar" Lar. "Acabar", "concluir" Lar y Añ. "Finalizar" Añ. "Finir" Dv. "Épuiser,
s'épuiser. Arnoa akhabatu da, le vin est épuisé" H. "Concluir" A. "Akabi ziküzü ogia (S), le pain nous est venu à
manquer" Lh. "Lanak akabautakuan, pelotan eittera joango naiz" Elexp Berg. AxN explica tenporal (469) por
akabatuko dena. v. ahitu, amaitu, bukatu, urhentu.
Tr. En los dialectos septentrionales su uso parece general --con excepciones como Inchauspe-- hasta
comienzos del siglo XX. Posteriormente su empleo parece decaer notablemente, y no se encuentra en autores
como J. Etchepare. Al Sur se documenta ya en Lazarraga, Capanaga y VJ (14; akabadu 2), pero su uso se hace
más frecuente durante el s. XIX, aunque falta en autores como Mendiburu, J.B. Aguirre y Lardizabal. A partir de
finales del s. XIX sólamente lo usan escritores populares y bersolaris. En DFrec hay 6 ejs. de akabatu.
Akabatu zituenean Iesusek propos hauk guziak. Lç Mt 26, 1 (Dv, HeH akhabatu, Ur, Hual akabatu; Ol
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
736