14.05.2013 Views

A-Amazur - Euskaltzaindia

A-Amazur - Euskaltzaindia

A-Amazur - Euskaltzaindia

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur<br />

ajutu. En las Glosas Emilianenses, que pueden fecharse ahora a principios del s. XI, aparece: "Guec ajutu<br />

ezdugu". Cf. MEIG VI 155: "Partizipioa edo partizipio itxurako ajutu hori, laguntzailearen aurretik doa, gibelean<br />

egon beharrean". Cf. tbn. F. Rico Primera cuarentena y tratado general de literatura (Barcelona, 1982), 17s. La<br />

frase no es clara en cuanto al sentido global. Dentro de la interpretación que Carmelo de Echegaray fué el<br />

primero en sugerir (Menéndez Pidal Orígenes del español 97, 2 n.1) correspondería a non nobis sufficit, rom.<br />

non conuienet anobis. Se trataría, pues, de una construcción como maite dugu, atsegin dugu, etc., con un adj. o<br />

part. en función adjetival. Un sentido como "proporcionado, ajustado, vel sim" no parece inconveniente.<br />

Compararlo directamente con V aiutu (v. adiutu), choca con la dificultad de que ésta parece ser una variante<br />

reciente de adio-, adiu- + -tu.<br />

ajutu. v. adiutu.<br />

-ak. v. 1 -a.<br />

akaba. "(Darric, Lf), rogne, gâle" Lh.<br />

akabaera. v. akabera.<br />

akabagarri (-kh- Urt I 432). (Lo) que acaba; (lo) que mata. Egun ikharagarria, / Azkeneko eguna, / Mundu<br />

akhabagarria, / ikhusiko duguna. Arg DevB 209. Plaga ori da mundu danaren / Pozoi akabagarria. AB AmaE<br />

69.<br />

akabaila (B, BN; Lar (-alla), Dv (-alla AN, akhabail BN), H (s.v. akhabatzea)), akabilla. Ref.: A e Izeta BHizt2<br />

(akaballa). Fin. "Acabamiento", "dexo, fin", "fin", "punto, en las Universidades", "terminación", "(a la)<br />

postre" Lar. "Akabailak dira horiek (BN-baig), no faltaba más que eso, es lo único que nos faltaba" A. "Fin.<br />

Bestai man diogu akaballa" Izeta BHizt2. v. akabantza.<br />

Tr. Parece que su uso, en Eguiateguy y en autores guipuzcoanos, denota influencia larramendiana. Salvo errata<br />

hay akabilla en un texto de Lesaka de 1875.<br />

Mundu onen bukaeran ta akaballan. CatBurg 19. Ta gük akabailla ezin sinhets heltüren dela. Egiat 167.<br />

Erakhusteko denborak hatsarrerik ezetare akabaillarik etziala. Ib. 195. Azkeneko asnasea ematen asitzen naz. O<br />

puntu, o instante, o momentua! O denboraren ergaia, merezi edo desmereziaren akaballa! Cb Eg II 97 (Dv LEd<br />

174 akhabantza). Baña akaballako doloreen asierak dira oiek. Ib. 140 (Dv LEd 249 akhabantzako). Bakan edo<br />

gaizki konfesatu oi denaren bukanza ta akaballa. Mb IArg I 249. Bukanz-akaballaren galdu izugarria! Ib. 249.<br />

Ipuien akaballan / dauden sententziak, / agiri da dirala / egia andiak. It Fab 17. Eta nere beargaiari eziñ eman<br />

nizaiokela uste det azken eta akaballa ederragorik. Arr GB 125. Nolakua bizitza, alakua akabilla, dio S.<br />

Bernardok (Lesaka, 1875). ETZ 260. Baztanen usatzen dela, asko tokitan bezala, hitzen akabaillan, a-e vocal-en<br />

aldakuntza, i-u vocal-en ondotik doazilarik. Izeta DirG 10. Datorren astean emango diogu akaballa gure bide<br />

orreri. Ib. 105.<br />

"Akaballa, decisivo" Izt VocC. "Akaballa (G), [...] decisivo, final, último" A. Akaballako golpe erruzu<br />

onekin arras etsirik biurtu zan Holandes armada urgullusoa, burua makur makur zebala. Izt C 447.<br />

- AKABAILA EMAN. Acabar. Akaballa emango zioten saltarintxo pozkidatsu batekin. Izt D 5.<br />

akabaillu. "(Sc), merienda al dar cima a una obra" A.<br />

akaballozko (R). Jinete. "En nuestro bascuence al jinete no se le conoce otro nombre, que si monta en<br />

caballar, zaldizko; y si monta en mular o asnal, akaballozko" Mdg 123. Ekusten dud xitendelá akaballozko<br />

bat, mandoxko edo manyoko batian; ekusten dud xitendelá akaballozko bat, mando andi batian, edo mandatzar<br />

batian. Mdg 123.<br />

akabamendu (Dv), akabamentu (Lcc). "Fenecimiento" Lcc. "Akhabamendu, achèvement" Dv.<br />

akabantza (Lar; -kh- Urt IV 298, Ht VocGr 361, Arch VocGr, Dv, H (s.v. akhabatzea); -nz- SP, Lar),<br />

akabantxa. Fin. "Achèvement, fin, acabamiento, remate, fin y cabo" SP. "Acabamiento", "terminación, [...]<br />

akabanza" Lar. "Bestaren akhabantzara, vers la fin de la fête" Dv. Cf. VocNav: "Acabancia. Terminación de una<br />

faena agraria: trilla, siega, vendimia, etc". v. akabaila, akabatze, akabera, amaiera, bukaera, azken.<br />

Tr. Término bien atestiguado en la literatura septentrional. En la meridional solamente se documenta en<br />

Lizarraga de Elcano, en el catecismo roncalés de Bonaparte y en el GGero de Añibarro.<br />

Zure egunak konturik gabeak dira, eta zure urtheek eztute akhabanzarik. Harb VII. Desiratuko dute bere<br />

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten<br />

mende.<br />

735

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!