A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- AJAJAK EGIN. "Ajájaak éiñ, echar carcajadas" Iz ArOñ.
ajaka. Riendo. v. ijika. Euren zeregina da kortejetia, alkarregaz dantzau, egitia olgetia, ijika ta ajaka
ibiltia. Itz Berb I 202.
ajargatu (H), ajartatu. Imaginar, creer posible que suceda algo. "Ajargatzea (prononcer le j à la française, de
hasard), se figurer que peut-être" H (que cita el ej. de Mst). Zuñek beretako garratz eztiren gaizak txerkhatzen
beitütie, eta ez Jesü Kristenak, heltüren ezten gaiza ardüra bere beithan ajargatzen eta konpostatzen dielarik.
"Querentes semper mollia, non que Jesu-Christi, sed hoc saepe fingentes et componentes, quod non stabit". Mst
III 32, 1 (Ip ajartatzen; SP pensatzen, ametsten eta deliberatzen).
ajari. "Carcajada. Ajariz egoten zen" Asp Gehi.
ajataka (B ap. Izeta BHizt2). "A carcajadas. Neska oiek or ai dire irriz ajataka" Izeta BHizt2. Gero irriz
ajataka, zion: --A, Beltza, Beltza! Bear bada, aurten eztuk puro geiago erreko... Izeta DirG 70.
ajatu (V-gip ap. Elexp Berg). Ajar(se). (Sentidos prop. y fig.). "Alkondara ori oso ajauta daukazu ta ezizu
jantzi" Elexp Berg. "Gaztetan ni be ederra nintzuan baiña oiñ majo ajauta najaok" Ib. Trajia ere ajatu zaigu,
/ txapela zarra buruan. Tx B 130. Polita zera, baño / ajatzen asiya. Tx B II 109. Lore-pilla biziak / ta
edertasunak / ajatzen dira danak / pasarik egunak. Tx B III 11. Azalez beltz jarri nai dute gazte askok. Azalez ez
dakit, animaz bai jartzen dirala beltz. Emakume-izaera eguzkiak eta urak ajatu die. MAtx Gazt 81.
aje (V-och-m-gip, G, AN-5vill, B; H (s.v. aiera)). Ref.: A (aie); Iz ArOñ; Asp Leiz; Elexp Berg. 1. Aje,
achaque. "Indisposition, mal, souffrance. Non eztuen ajeren bat" H (s.v. aiera, que es el tema que infiere
erróneamente del ejemplo). "Enfermedad" Iz ArOñ. "Enfermedad interior, tisis" Asp Leiz. "Achaques (de vejez,
sobre todo). Bein edade batera ezkero, ajia ugari izaten da" Elexp Berg.
Tr. Documentado por primera vez a mediados del s. XIX, sobre todo en textos guipuzcoanos. En DFrec hay 5
ejs.
Nere ditxa guziak / badute ajia, / noski naiz Jaungoikoak / astutzat lajia. Bil 124. Gazte denboran ezkondu
gabe / erraz da gelditzen; / oraiñ ajiak berritzen / indarrak ere urritzen. Xe 242. Neroni berriz indarrak junda /
ajiak zaizkit agertu. Ib. 262. Urtiak gallendu ta / ajiak azaldu. Ib. 300. Urtiak korritzen, / ajiak berritzen. AzpPr
85. Zartzak azaltzen ditu / aje guziyak. Ib. 32. Orren gibelak aje / askorik eztauka. JanEd II 126. Badira ere
beste gaxo batzuek garun eta bizkarmuñeko ajeak sortu oi dituenak. Aran-Bago ManMed 264. Samiñ, aje ta neke
askorekin batera. Ag G 178. Geruago ta gutxiago igarotzen dira larogei urtetara, eta onek ere ajez beterik. IArt
Itzald II 62. Gaitz zarra, aje txarra (AN-larr). "Enfermedad vieja, es difícil de curar". Inza Eusk 1926 (3-4), 7.
Ala nai bada, biotzeko miña ez da, beste aje asko dauzka gorputzian; bañan aje oiek guziak, zarretan batibat,
azkenerako biotzera jotzen dute. Alz EEs 1929, 6. Urteen sitzaz joa nago-ta / aje guziak nerekin. EA OlBe 107.
Gurasoak zartxoak, bere ajeak ba dauzkate ta emendik aurrera ez dira obetogo izango. JAIraz Bizia 66. Ene
bizian ez nauk nekatuko lan ontan. Ain zuzen ere orretxegatik utzi nikan artzaingoa ajien aitzekian. Etxde JJ 41.
Ikasi askoren artean nabaritzen dugu aje ori [erlijioganako oztasuna], eta oietatik zabaltzen da gero besteetara.
Vill Jaink 8. Zartzaroko ajeak. And AUzta 135. Bere erriya ikusitzian / sendatu zaio ajea. Uzt Noiz 132. Bañan
au esateko / badet korajia: / euskerak badaukala / naikua ajia. Uzt Sas 357. Gonelaren zaldiak baiño aje geiago
izanagatik. Berron Kijote 36. Gaitz zarra, aje txarra (AN-larr). Inza NaEsZarr 411. Urteak ugaritu, ajeak
azaldu. Prov (ap. DRA). Beste horrenbeste egin zuten, egia esan, Etxegarai anaiek eta hauei ez zaie nabari
Campionek nabarmen duen ajea. MEIG VI 77s. Horren truk, eta hona non dagoen ajea, bereak ematen dizkit
aditzera. MEIG IX 91.
(Como segundo miembro de compuestos). Miragarrizko moduan pintatua zegon Rozinante: luze-luze, aula
ta argala, bizkar-ezurra zorrotz, bular-ajeak nabarmen. "Tan ético confirmado". Berron Kijote 111.
"Nai duzun bezin gizon ona da; bainan tanta laket duelakotz menosten da: ajea du edanera (B), [...] tiene
vicio a beber" A. "Aje, vicio (B)" A Apend.
"Falta, defecto. Zu beti ajiak atratzen. Zuk ere batuzu" Izeta BHizt2.
2. (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. "Mal cuerpo y mal gusto de boca que sigue a los excesos báquicos.
Ajia osatzeko berriz eran ezkero, ajian ajia, esaten daben letz, ajerik txarrena" Etxba Eib. "Aje, mal cuerpo
debido a una juerga. [...] Ajia pasatzeko dagonik onena berakasaldia" Elexp Berg. Astelen baten, lagun
batzuek, sekulako ajiakin, fabrikako ate aurrian ziarduen besperako eran geiegiagaitik damuturik. SM Zirik 74.
Euk sekula eztok ajerik eukitzen ala? Ib. 94.
- AJEDUN. "Que da aje. Patxarra, ajedun erarixa" Etxba Eib.
- AJE-EGUN. "Día de aje; comúnmente el lunes. Jai-egunan biaramona, aje eguna" Etxba Eib.
- AJE-UME. "Hijo tarado. [...] observando el número bastante crecido de niños de aspecto raquítico, comento: --
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
732