A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
v. tbn. StPierre 29. Barb Leg 70. Mde Pr 344.
(Con vb. subjuntivo). "Ez da haizu jauts diten, il n'est pas permis qu'ils descendent" Lf Gram 881.
(Con complemento con suf. -tzat). Estar permitido, ser lícito como. Aita Saindu maitea, haur bihotzdun
batzu, / Eskualdunak gu ere zureak gaitutzu: / Zurerik baizen ez da Eskualduntzat haizu. Zby RIEV 1908, 604.
- HAIZU UTZI. "Haizu ützi (S; Foix), autoriser, permettre" Lh. Hameketan, bertze xilintxa ukaldi bat. Hanbat
gaixtoago, hura jo eta, aitzina jarraikitzen denari. Ez dute haizu utziko gizon batzuek. JE Bur 172s. 1908-garren
urtean herriko hizkuntza haizu uzten da, Lehen mailako eskoletan. Mde Pr 242. Euskalerrian ere aintzina holako
giza-sakrifizioak izan ote ziren? [...] Berterretxen kantu osotuak hori uste izatera haizu uzten gaitu, ene aburuz.
Ib. 189. Debekatu zituen gai sakratuzko antzerki oro, profanoak haizu uzten zituelarik. Lf in Casve SGrazi 9.
- EZ HAIZU IZAN (Intrans.). No estar permitido, no ser lícito. Izenik ez duen munstrokeria hau da:
katiximaren erakusterat ez haizu izaitea haur gazteri Franziako eskoletan. Elsb Fram 162. Noiztanik ote da ez
haizu bi mintzai ukaitea eta biak maite? HU Aurp 205. Holako artak dituen mintzai bat, etxeraino bi hitzetarik
bat zu duena, ez haizuko iguzkiaren pean bere doi tokiren jabe? Ib. 211. Zonbat holako ez du egin, edo hasirik
utzi, ezin bururatuz, edo ez haizuz? Ib. 148.
(Con izan no expreso). Eta han ere [...] zenbat hisia eta jazarkunde, ez nahiz utzi burrasoak, [...] ez utzi
nahiz beren gogorako eskolan haurren altxatzera? Haizu eta ez haizu. Alegia haizu, eta egia? Orok dakiguna.
HU Zez 112. Dantza ez haizu, eta pestetan nahi ala ez... Lf Murtuts 44. Manu oiek, oro ar, ez dira ain izigarriak.
Izigarriago, aise, debekuak: au ez aizu, ori ez sori, ura ez zilegi, ola ez gisa, ala ez egoki. Lf Egan 1955 (5-6), 7.
(Con sust. vbal. -t(z)erat como complemento). Oro beren etxetarik kanpo emanak edo emaiten ari. Elizetan
mezaren emaiterat ere ez haizu, ez kofesio, ez prediku, ez deus, gobernamenduaren baimena gabe. HU Zez 154
(v. tbn. 151). Bizi nahi eta ez haizu haurrak girixtinoki altxatuz, bizitzerat. Ib. 149. Angeluko eta Uztaritzeko
serora guziak bardin; [...]. Ez haizu nehon eskola emaiterat; ez eta beren komentuetan elgarrekin bizitzerat ere.
HU Aurp 144.
Etim. De lat. ausus (sum), a pesar de la aspiración inicial. Hay disimilación au-u > ai-u.
haizugabe. "(Adj.), illicitus, illicite" Dv.
haizugo(a) (-goa det., Ht VocGr, Lar, H; -go Dv (que cita a Abb)), hauzugo(a) (H). "Permission, haizugoa,
zilhegigoa" Ht VocGr 400. "Permisión" Lar. "Faculté, pouvoir, permission, liberté de..." H. v. haizutasun.
haizukeria. Licencia, atrevimiento. Kartagon, aldiz, ikasleen aizukeria itsusi ta neurrigabe da; lotsa gabe
oldartzen dira. "Licentia scholasticorum". Or Aitork 112.
haizuki (S ap. Lh; H, Foix ap. Lh), hauzuki (SP (sin trad.) A, H). "Sans gêne, sans entraves, librement" H.
"Lícitamente" A. Eta Philotea, gure ispiritua Jainkoarekin familierki eta hauzuki ihardukiz, guzia khutsatzen
bezala ere da haren perfekzionez. "Notre esprit s'adonnant à la hantise, privauté et familiarité de son Dieu". He
Phil 130 (en la ed. de 1853, 110 hauzoki, citado por DRA, que traduce "familiarmente, como vecinos").
Erakharrazu gaiski erraillea bere baitara zenbeit antze eta manera eztiz; erratzu hauzuki, hala erabillia den
presunaren baitan ezagutzen dituzketzun ongiak. Ib. 364. Ames-bide ezaungaitzak nai ditut ezautu, / ta arantza
artetik landa auzuki egatu, / min-txinta negartiak zearo akitu, / eder dan gauza oro leratsu maitatu. Erkiag in
Onaind MEOE 707.
haizukiro (Lar, H). "Lícitamente, zileiki, [...] haizukiro" Lar.
haizumen. Permiso. Othoitz-arazi zuten Jaun Artxaphezpikua harekin bizitzerat ethortzeko haizumenaz.
Birjin 529.
haizumendu. Permiso. Zuk niri galdatzen dautazun bezalako haizumendu bat haren ganik athera nahiz.
Birjin 226.
aizun (L, R, S ap. A; Dv, H), axun. 1. Falso. "Falso, postizo" A. v. A Morf 12 C. v. faltsu, 1 izun, amaizun,
aitaizun, alabaizun, anaiaizun, apostoluaizun, jainkoaizun, kristoaizun, profetaizun, JAINKOSA AIZUN...
Tr. Documentado en autores del s. XX que lo emplean como alternativa purista de faltsu. En DFrec hay 3 ejs.
Senide aizun batzu isillean eta itzalgaizka sartu izan ziran. Ol Gal 2, 4 (Lç anaie falsu, He, TB anaia falso,
Dv anaia-aizunak, BiblE gezurrezko anaia batzuek). Ezer ez gara gu. Zuen iduri aizun ori egotzi dun Yainkoak,
ez du Yauretxerik emengo muño gañetan. Or Mi 133s. Oi neska axuna! "¡Oh, mi joven engañadora!". Laux BBa
84. Izneurtuz idaztea txandalkeri agiria dala, bertsoak beti dirala txar, beti mintzo aizun. Ldi IL 27. Olerkari
aizun askoek neurtitza nardagarri biur omen dute. Ib. 36. Gure abertzaletasun aizunak, gure eroso-zaletasunak.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
730