A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
hauzu baitirade. "[Ils] osent". Lç Phil 1, 14 (He hauzu izan baidire; TB menturatzen dire). Hauzu da zuetarik
zenbeit, egitekorik duenean berze baten kontra, iujemendutara ioaitera iniustoén aitzinera eta ez sainduén
aitzinera? "Ose-il bien aller?". Lç 1 Cor 6, 1 (He hauzu da [...] hauzitan aritzerat, TB menturatuko othe da).
Ezta gizona haizü asmatzera, gütiago erraitera [...] zonbat dohatsü den Maria zelian. Ip Hil 213.
c) (Intrans. bipersonal más subordinada con sust. vbal. -t(z)ea como sujeto). Estar permitido, ser lícito. Elkhar
higuin dioten bi giristinok badirurite eztirela errelijione berekoak: [...] Deabruak eta damnatuak dire bakharrak
higuintzea haizu zaikunak. Dh 251. Larunbata da, etzautzu haizu ohearen eramaitea. HeH Io 5, 10 (Lç eztuk
sori, LE eztúzu zillégi, TB ez zautzu zilhegi, Dv etzaitzu zilhegi, EvS etzaizü permis, Ol ez zaik zillegi). Haizu
othe zaitzue azotatzea Erromar hiritar bat eta kondenatugabea? Dv Act 22, 25. Haizu zait zuri hitz baten
erratea? Ib. 21, 37. Eni haizu da / Galdegitia, / Zuri konbeni begiratzia. ChantP 372. [Apezer] etzeren haizü, ez
agerian ez gordeka, erlijioneko eginbiden betatzia. Const 25. Auzokoen yopu danari, etzaio aizu arrandiro
oldoztea. Zait Sof 174. Baratze ederrak ziren, eta ihoiz ez zitzaion haizu edozein haurri heietan sartzea. Mde Pr
89 (v. infra EZ HAIZU IZAN). Gauzakiak hormak igarotzen baditu, haizu zaigu uste izatea mediumak
ezukigaitu egin duela. Ib. 336. Sortuz geroz zor dugu / Guziek hiltzea; / Bainan ez zauku aizu / Odol ixurtzea.
Larz Senper 104. Zer nahi dela, etzaio haizu horri kalterik egitea bere nahitarat. Xa Odol 239.
(Con complemento no expreso). "Il m'est permis, haizu zait, zilhegi zait" Ht VocGr 400. "Haizu zait, il m'est
permis" H. Bertzalde, ahal bazinu ere, azken bertzean, etsairik gabe zure bizia iragan, ez lakikezu haizu; ez
litake zuzen, ez eta zuhur. HU Zez 87. Jende handier haizu zeien bezala, huna nun Charles Minjonnet [...] hasten
zaukun [...]. JE Bur 143.
d) (Intrans. unipersonal de 3.ª persona). Estar permitido, ser lícito. "Haizu da, il est permis" H. "Gaxtakeria ez da
haizu (BN-ciz-lab, S), zakurrak hola librantxan ez dire haizu (BN-ciz-arb, S), [...] arrantzuka ez düzü haizü (S)"
Gte Erd 263. Juduentzat, bertze asko gauzetan bezala hortan ere, oro haizu dira. HU Zez 22. Bitxi zaionak
egin beza irri; haizu da. Ib. 116. Bere bizi guzia, on zeno eta haizu izan deno, Eskual-herriaren onetan ereman
baitu. HU Aurp 156. Gezurra lege bada, / haizu da gaizkia. Zby RIEV 1909, 108. Haurretik mainaz galdu, / gero
gazte xoro, / Gure seme alaben / haizu dire oro. Ib. 107. Elizan ez dela haizu / eskuaraz katixima. Etcham 49. Ez
diat bada uste holakorik haizu den! JE Bur 115. Gasna ustelik ez zela haizu jendeen artean. Barb Sup 86. Halere
orainokoan on hartuak zaizkote guziak. Atxiki arras lasterrik baizen ez daiteke haizu. Zby RIEV 1908, 86 (se
refiere a supuestas faltas en el juego de chistera). Berthute bat urruntzen gaituena atsegin debekatuetatik eta
haizu direnak izariz har-arazten daizkuna. CatJauf 93 (CatS 58 zuñek haizü eztiren plazeretarik gibeltzen beitü
eta sori direnak doian har erazten). Xüxenka edo üngürüz norbaiti ogen egiten edo egiten ahal dian gezürra ez
da haizü. Const 20. Edozer ei-da aizu edo zillegi; edozein bide, on eta txalogarri. Eguzk GizAuz 88. --Orai artio,
larrukoloratu gizonak ez zituan libro, larru zurien ostatuetan. Orai, lege zikin bat egin ditek. Horiek ere nonnahi
haizu dituk. --Zertako ez liezke haizu? Horiek ere, gu bezala, gizonak ahal dire. Larz Iru 66. Katiximan
ikasi ginian gaxtakeria ez dela aizu. Larz Senper 23. Eta aurhiden artean haizu den ausartziarekin, lehenik
apalik, gero gorago, azkenean oihuz diogu: [...]. "L'audace qui est permise entre frères". Ardoy SFran 329. Ai!
zer jauzia eginen zuken haizu izan balitz. "Ci c'eût été permis". Ib. 141. Tratularia, --haizu zen, haizu da--, dirua
maite, nork du hastio? bainan fede oneko gizona, eta funtsez giristinoa. "C'etait permis, c'est permis". Ib. 248.
Girixtinoen atean ez eta heien jauntzietan ez da gorria haizu; ez eta urdina turkoenetan. Lf in Casve SGrazi 11.
Gezurrak haizu ziren, hori betikoa; / zaharrek inbidoa ta guk hordagoa. Xa Odol 140.
[Haritchabalet zagon ülün eta erreüs]. "Zer dügü Haritchabalet?", erran zeron Süperiürrak haizü etzen
erkaitza batekin. Const 20.
(Con izan no expreso). Joko guzietan bezala, badira hortan ere legeak: hau haizu, hura ez. HU Zez 22.
Frantses hutsean emazu haurra; eskuara hitz bat ez haizu, goizetik arrats. Mihia lerratzen bazaio uste gabetarik,
larderia zazu eztakit zer egin balu bezala. HU Aurp 202. Lehen kintzearen ondotik, kondazaleak bere oihu
luzearekin adiarazi dueneko: "[...] Trabesa (pari, apuesta) haizu!". JE Bur 26s. Zuek organoa joko duzue, goare
ozen batzuekin; oihu eta garrasia haizu, nahiko duzuen bezenbat. Barb Sup 116.
(Con subordinada con sust. vbal. -t(z)ea como sujeto). Estar permitido, ser lícito. "Tener permiso. Eztük haizü
lan horren egitea" A (que traduce erróneamente "no te es lícito, o no tienes permiso para hacer eso"). "Ez ditake
haizu oto bat bestea abantzatzea karrika hortan (BN-lab) [...], arreintzan ar(i)tzea ez da haizu (BN-arb)" Gte
Erd 263. "Herriko komunetan haizu da pottokak alatzea (BN-lab), haizu da horren egitea (BN-ciz-arb-lab, S)"
Ib. 256. --Muthil gaztia, / Bilo horia, / Burian duka banitatia? / Uste duk bai naski / Haizu dela bethi /
Gorthiaren egitia andre orori. ChantP 372. Haizü deia Ama Birjinaren eta Saintien othoitzia? CatS 67. Ezta
haizü jagoiti gezür erraitea. Ib. 51. Zer hitz ederrak! Itxuraz ederrak, eta izaitez ere hala litazkenak, ahal balitz,
haizu balitz, zuhur balitz ororekilakoa bardin egitea. HU Zez 85. Lehen plaza batzuetan ez zen haizu pleka
artzerik. Zby RIEV 1908, 86. --Haizu da bere buruaren hiltzea? --Ez, ez da behinere haizu bere buruaren
hiltzea. CatJauf 81. Ez da haizü ihurtzaz trüfatzia. Const 20. Sendi edo familia elikatzeko lagin eztiran aloger
murrixak ipiñi ta emotea, ezta aizu, ezta zillegi. Eguzk GizAuz 174. Itsurat punitzea ez duk haizu. Larz Senper
24. Bainan ez da beti errex, ez etare beti haizu, bat bestearen ganik berextea. Ardoy SFran 325 (v. infra EZ
HAIZU IZAN). Loretan ere haizu da nori berea / iduritzea bertzena baino hobea. Xa Odol 298. Andre maitia,
gizon guziak / desohoratzen gaituzu, / nehurriz kanpo hitz egitea / nehorentzat ez da haizu. Xa EzinB 89.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
729