A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aiztur (AN-5vill, L, B, BN, Sal, S; Deen I 317 (aes-), Lar, Añ (AN), Sb-Urq, Izt 116v, VocB (ais-); h- Gèze
(hais-), H), haixtur (AN-5vill-burg, L, B, BN, Sal, S; Urt Gram 34, VocBN, Dv, H; a- SP, H), hainztur (R; Ht
VocGr 340 (hainst-), H (+ hainst-)), hainxtur (Ht VocGr 299), ainzter (R-uzt), aiztor (AN-ulz), aistor, axtur
(AN-5vill, Sal; ZMoso 71), aztur (AN). Ref.: A (ainzter, aiztur, haixtur, aztur); A Apend (aiztor); Lh (haiztur,
haixtur); Lrq /has#tür/; ContR 530; CEEN 1970, 131; Izeta BHizt2 (aixtur).
(Pl.). Tijeras. "Aixturrak, ciseaux" SP. "Ciseaux, haixturrak" Urt Gram 34. "Hainxturra, ciseau" Ht VocGr.
"Haixtur, [...] ciseau à tailleur d'habits, à tondre des moutons, les mules, à tailler les vignes" VocBN. "Haixtur,
ciseau de tailleur d'habits" Dv. "Haixturrak [...]: 1. ciseaux de tailleur [...]; 2. ciseaux à tondre cheveaux,
moutons, à tondre haies, branches qui débordent" H. "Tijeras grandes" A. "Aiztor, tijeras pequeñas" A Apend.
"El yuaregille emplea una axturra, tijeras de hojas muy largas (AN-5vill)" CEEN 1970, 131. "Aixturrekin moztu
zion ilea" Izeta BHizt2. Según Azkue en R-uzt, ainzter es 'tijeras grandes' y ainztur 'tenazas'. Cf. OHOL-
AIZTUR. v. artazi, guraize.
Tr. Documentado al Norte en Voltoire (aistor), Duvoisin y autores del s. XX no suletinos. Al Sur sólo en
autores del s. XX. Haixtur es la forma gral. en textos septentrionales (junto a aixtur en Zubiri). En textos
meridionales se documenta aiztur (con aspiración en Aresti y Oskillaso (en éste junto a haixtur)); hay tbn. aistur
en Urruzuno.
Horra aistorrak zerratzeko eta kaxatatzeko. "Voilà des ciseaux pour les fermer & cacheter". Volt 207. Aski da
bixikari mokoa haixturrez moztea. Dv Lab 291 (v. tbn. 339 haixturrez moztu). Denbora hartan guzian ez bide
zuen harrek haixturrik ez orrazerik erabili ez buruko ilean ez bizarrean. Prop 1904, 210. --Zertako ditut nik
aisturrak? --Ara Jauna; beatz-azkalak moztu ta orrelako lanetarako oso politak ditu. Urruz Ibaiz 13-4-1902, 2
(Zer 123 aizturrak). Girtainetik xuxen mozten dituzte haixturrez [zuhamuaren ostoak]. JE Bur 82. Abar gaixoa!
Haixturrez nakon borthizki moztu burua... Ox 173. Zor zioten lagunek zimikoa: / Soineko zolan haixturren
pikoa... Ib. 183. Han husten zituen zakuko tresna bitxienak. Kobre puskak, itziak, haixturrak [...]. Zub 25.
Bordan ondoan lerrokatzen dira hamar edo amabi gizon, auzokoak, bere aixtur xorrotxekin. Ib. 97. Gizonak
berriz mozketa-aitzaki / beren aizturrak gerriyan, / siñalien bat utziko dute / sartzen badira erriyan. Tx B II 64
(ref. a los gitanos). Andre Joana, haixturrak eskuan, orratz eta haria erhien artean. Barb Sup 43. Esan egijozu
perratzalliari datorrela ointxe berton aizturrakaz eta laburtu dagistazala belarrijak albait ariñen. Otx 121. Eun
beor zuri, gesal-belarra antzeko motots ederdun, aizturrez iñoiz ukigabeak. Or Mi 45. Suatsak: zurezko aiztur
edo guraize aundi batzuk. Or Eus 101n. --Eta honek, zikiratzalearen ofizioa. --Ongi egon zinen zu, mutila! --Eta
zu, haizturrekin? Artaziekin? Arti Tobera 170. Bizar-khentzailearen haizturrek. Osk Kurl 97 (82 haixturrekin).
Inauskaiaz eta aizturrez eta onetariko beste askoz ebaki al zenezake mats-aiena? Zait Plat 148.
Tijera, especie de salto. Zein ederki pikatzen zituen dantza zahar eta eder hortako pontu guziak, ezker eta
eskuin biratzen zelarik, aitzinat salto, gibelat salto... Noizetik noizerat zenbait haiztur ere artean egiten
zituelarik. Elzb PAd 56. Muxikoetan hasi nintzenean [...]. Beldurrez den mendren harrabotsa eginez, huts eginaraz
zezan nik egiten nituen piko edo haizturretarik bat! Ib. 71.
- AIZTUR-BEGI. "Haixtur-begi (L), œil de ciseaux" Lh.
- AIZTUR- PARE. Par de tijeras. Lau edo bostek, ez ukhanez ez kanibetik ez pistoletik, sarthu zuten, bat
bertzearen ondotik, haixtur pare bat bihotzean. Elsb Fram 126. Zaldi bat, asto bat eta aisturra pare bat
(guraizak) dira nik dedan guzia. Urruz Ibaiz 13-4-1902, 2 (Zer 123 aizturra pare).
- AIZTUR-UKALDI, AIZTUR-KOLPE. Tijeretazo. "Haixtur-ukaldi (L, BN, S), coup de ciseaux" Lh.
Haixtur kolpe batean, zehe bat eta erdi bederen pikatzen diote galtzeri [...]. Barb Sup 43. [Dendari gazte
moltxoa] orratzetik hari, aixtur-ukaldi zonbait ere emanik protsimo-lagunari, huntarat erori zitzaioten solasa:
ea guziek beharko zuten bada goiz edo berant ezkondu. Lf Murtuts 44.
- AIZTUR ZORROTZ. "Aixtur zorrotza, pince-maille" SP. "Aiztur-zorrotza, tacaño, avaro (Darric)" DRA.
aizturi. v. ehiztari.
aizturkatu. "Aizturkatü (S), tailler à coups de ciseaux" Lh.
aizturko, aixtorko, aizterko (a¸)z-R; Aq 4 (R); ainzterko R-uzt), aisterko (R-is). Ref.: A (aizterko, ainzterko);
ContR 517 y 530. (Dim. de aiztur). "Tijeretas" A. "Aistérkua, la tijera (R-is)" ContR 517. "A¸)zterkuak, tijeras
(de entre manos) (R-uzt)" Ib. 530. Frantzia famaturik / erkintan dira ofizio nobleak, / aixtorko xorrotzale / eta
txerri-oratzaleak. "Les aiguiseurs de ciseaux". GH 1926, 72.
aiztxori (V-gip ap. Iz ArOñ; Lar). "Bahari, especie de halcón" Lar. "Borni, ave de rapiña, aiztxori mota" Ib.
"Bahar [sic], halcón" Lar DVC 151. "Buztangorri de cuevas y ruinas. El colirrojo de tizón" Iz ArOñ. Cf. haitzxori.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
727