A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
zabatán, mastranzo (Mentha rotundifolia) (= astamenda, mendaza); Bilbao batán 'hierbabuena'. v. batan.
Aizpatan, aneta ta txarpoillar-bedarren amarrenak ordaindu. "Mentham". Ker Mt 23, 23.
Etim. De haitz + batan.
ahizpatasun. Figura en SP sin trad., tras, aizpa, aizpaxo.
ahizpati. Baña ordea, nola ez diraden kontrestak eta alkarren kontrakoak ta arerioak [birtute auek], ezpada
guztiz alkar-zaleak eta aizpatiyak. 'Sino muy aliadas y muy conjuntas'. Aran SIgn 113.
ahizpatto (S ap. Lh). Dim. de ahizpa. v. ahizpatxo.
ahizpatu (aiz- SP (sin trad.), Lar), aiztatu (Lar). "Hermanar, hacer a una hermana de otra" Lar. "Hermanado,
anaitua, arrebatua, aizpatua" Ib.
ahizpatxo, aizpatxu, aiztatxu. Dim. de ahizpa. Infanta gaztetxoa / Españiakoa, / Isabelen aizpatxo / biotz
gurekoa. Echag 210. Zortzikoa [...] Erregiñari bere Ama andre eta aizpatxoari kantatua. Ib. 212. O, nolako
arrera egingo zioten! Zeinbat aizpatxo idoroko zituan besoak zabalik! Aizpatxoak eta Ama ere bai [...], moja
berri guztien Ama. Ag G 333. Ori dezu, aizpatxo, galea, leia; ori asnasestua, ori ito-bearra! A Ardi 43. --Erdu,
aiztatxu maitia. Jesarri nire onduan. Altuna Euzk 1930, 531 (v. más ejs. en la misma pág.). Ene! Gogoratu ezan,
aizpatxo! Zait Sof 162. Zazpi aizpatxo dira euskaldun Birjiñak, / zein baiño zein beltxeran, zein baño zein
piñak... / Artu bitza sei aizpen, seiren eskumiñak / danetan gazteenak, danetan txikiñak! SMitx Aranz 34. Txikitxikitandik
erakutsi zien bere bi alabai eta Bela-Beltzi beren aizpatxo zaarrena zirikatzen eta gorrotazitzen.
Etxde AlosT 25. Besotan artu zun maite-maite zun aizpatxoa. Etxde JJ 228s. Soiñekoak edurra iduri, gerriko
gorrimiñez, paparrean kabeliña mardulak zituelarik, lilien aizpatxu zirudiela. Erkiag Arran 43. Silban agurea
eta Ninpa aizpatxoak. Ibiñ Virgil 92.
v. tbn. MAtx Gazt 32.
ahizpatzako, aiztatzako (V-gip ap. Etxba Eib). "Ezkondu dan ori, aiztatzakua dau Maritxuk, esa que se ha
casado, es hermana por adopción de Maritxu" Etxba Eib.
ahizpautsi, ahizpautxi. Hermana por adopción (ref. a las hermanas de una orden religiosa). v. ahizpatzako.
Teresak beti Maisua du agotan, Iainko-gizona. Au esaten die aizpautxi ditun seroreri, Iainkoak ago-otoitzean
atsedena eman dezaiekela adieraztean. Or QA 162. --Mojetatik asko ta asko atera ditxin. [...] Elkar maitatuz
zeru bear luketen etxe oiek, gorrotatuz ipernu biurtu ditxin. Ez al dago ondo ipernutik ateratzea? --Yainkoa
serbitzeko pakea bear dik, anaiautsi ta aizpautsi esaten diranen artean. Ib. 86.
ahizpaxo, aizpaxo (SP). "Sœurette, hermanica" SP. v. ahizpatxo.
haizpe (L ap. Lh; a- H (s.v. aitz), que cita a Lard), haitzpe (a- Dv (s.v. aitz), que cita a Lard), atxpe. Cueva,
gruta; lugar bajo la peña, bajo la roca. "Caverne" Dv. "Caverne, grotte" Lh. Cf. TAV 2.2.6: "Cui vocabulum est
Sancte Marie de Izpea, subtus penna, in territorio Busturi (CSM 151, año 1051)". v. harpe. Eta aitz-pean
Ninfak / zeudenean berriz, / algaraka eztanda / egin nairik irriz. It Fab 186. [Dabid] emen zebillen, mendi onek
zituen aitz-pe edo ar-zulo luze-zabaletatik batean etzitegia egiñik. Lard 173. Urakan gogorrak mendi goietatik /
Beor eta beiak bota dauz beera, / Eurien euriaz, otzak kikildurik, / Gaisoak joiazan atxpeietara. AB AmaE 364.
Obi au aizpe bat zan, eta gaiñean arri bat zetzan. Ir YKBiz 359. Erleak kurutzatu zuen [otsoa] haizpe batean eta
ohartzearekin izitua zela [...]. GAlm 1934, 42 (ap. DRA). Intzolako erreka, erreka iluna, / Dena haitzpe, xirripa,
hats eta pilpira. Iratz 145. Haitzpe goxo batean lasaiki jarria / Bazterreri so nago, gogoa bertsutan. Ib. 49. Gain
baterat orduko, izerditan, irus; [...] Haitzpean jarri-eta bagaude erdi lo. Ib. 51. Xuti ba xuti larre-egin eta
haitzpe eihartu hoitarik. / Ez galda beti auhen nigarrez uzten zaitudan bakarrik. / Xuti ba xuti! aski auhenik, aski
dei eta nigarrik. Ib. 126. Gauak eder zirenean haizpe batean edo lasto eta belhar meten ondoan lo egiten zuen.
Othoizlari 1955, 57. Plaentxiatarrak, aizpietan peskan eiten zaliak dira. SM Zirik 38.
- HAIZPEKOETAN. "(Loc. vbal.). Era pescar a manos limpias, sumergiéndose en el agua y yendo a buscar la
pesca en sus refugios de los intersticios de la peñas rodadas al cauce. Aizpekuetan, Ferruel lakorik ez da
ezagutu" Etxba Eib (v. tbn. atxpekuetan).
haizpe. v. harizpe.
ahizperdi (L, BN, S; Dv), aizterdi (A), aiztaerdi (V-gip). Ref.: A; Lh; Lrq /a)h¸)zpérdi/; Elexp Berg (aiztaerdi).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
724