A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aizkona. v. 2 azkon.
1 aizkor (V-ger). "Aizkorra, arrogante" Ort Voc. Felixek amazortzi urteren bat aldaukaz eta mutil aizkorra da
bere beñepein. Ort Oroig 93.
2 aizkor. "Espantadizo (AN-erro)" Inza Eusk 1963-64, 176. v. haizakor (3).
aizkora (V, G, AN, L, BN, S (+ aizkoa), R; IC 445, SP, Lar, Añ (G), Arch VocGr, VocBN, H; h- Urt I 100, Ht
VocGr 369, Dv, H), aixkora (V-m-gip, G-azp-bet, BN-baig, Sal, S (+ h-), R; H), axkora (V-och, G-bet, AN-gip,
R-uzt, S (+ h-); Lcc, H (V); haxkoa S; axkua S), azkora (V-ger-arr-oroz; Añ (V)), askora (V-ger-ple-arr-arrig-m,
S (h-); Lcc, Mic 7r), aiskora (V-gip; VocS 135, Gèze (+ h-)), ainzkora (AN-ulz), aizkura (G-nav, Sal; ZMoso
68), haitzkora (BN-ad; Ht VocGr 298). Ref.: Bon-Ond 163; A (aizkora, aixkora, axkora, azkora); A Apend
(aizkura); Giese CasaS 9; Lh (aizkora, haizkora, haixkora, haskora, haxkoa); Lrq /as#kóa/; Inza Eusk 1926 (3-4),
6; ContR 517 y 530; Iz Als (aizkora); Ulz (aizkóra), UrrAnz (áiskoria), ArOñ (aiskora), R 301; Etxba Eib
(aizkoria); Holmer ApuntV; JMB At (aizko); EAEL 136; Elexp Berg (aixkora). v. tbn. ilustración en AEF 1960,
99.
Hacha. "Hacha de leña, axkorea egurretakoa" Lcc. "Hacha de armas, armatako asko[r]ea" Ib. "Cognée" SP.
"Hacha de partir leña, askorea" Mic 7r. "Acieris, kobrehaizkora, kobrezko haizkora" Urt I 100. "Hache" Ht
VocGr. "Hachear, aizkoraz ebaki" Lar. "Hache", "cognée, haiskora" Gèze. "Haizkorako, qui appartient à la
hache" Dv. "Aizkora gozailua, hacha bien templada" A (s.v. gozailu). "Aizko (S), hacha" JMB At. Cf. IC I 486:
"Ascura o Ascora [...] es villa en aquella región [...], quiere decir 'hacha de partir leña'". AxN explica
arrontatzeko haiotza (574) por ebakitzeko aizkona [¿por -ora?]. v. ESKU-AIZKORA.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos. Las formas con h- predominan claramente en
escritores labortanos a partir de Axular y hasta finales del s. XIX (tbn. en Zubiri, Mirande y Aresti), pero no se
dan entre los suletinos ni bajo-navarros. Respecto a la palatalización, es clara la tendencia a no marcarla en la
escritura entre autores vizcaínos: un único ej. de axkora en Astarloa (II 111s, junto a askora II 204). Para el resto
de los dialectos hay aixkora en Maister y Berrondo (Kijote 108), axkora tbn. en Maister, y en Hualde, J.C.
Echeverria, Mendigacha y Alzaga, y aixkor en un ej. suletino de Eskualdunak (4-8-1908 (ap. DRA)); hay además
aiskora en Inchauspe e Ibiñagabeitia (Virgil 114), hainzkora en Prop (1891, 215) y en un refrán recogido en
Beruete, y aizkur en J.M. Barandiaran (en éste junto al más frec. aizkora). En DFrec hay 20 ejs. de aizkora y 2
de azkora.
Bada ia aizkorá arborén errora ezarria da. Lç Mt 3, 10 (He, TB, Dv haizkora, Ur, Echn, Ol, Ir YKBiz 40,
Ker, IBk, IBe aizkora, Hual axkora). Oihan-zaiñak egotztean lurrera zuhaitz gora, / Altzairuzko hurbilldurik
oñetara aizkora. EZ Man I 46. Zeren iakin behar duzue ezen haizkora zuhaitzaren erroari kheinatua dagokala,
eta fruiturik iasaiten eztuena ebakia izanen dela. Ax 571 (V 366). Bainan aizkora eman dezagun errora arren
pasionetarik garbiturik bakezko bihotzaz goza gaitezin. SP Imit I 11, 4 (Echve ipiñi dezagun axkora sustraian;
Ch goazen gaitzaren erroraiño). Eta aizkora errora eman behar duzu, [...] dituzun inklinazione gordeen estalien
eta desordenatuen ebakitzeko eta atheratzeko. SP Imit III 53, 3. Gizon bakotxeko, zeinbat milla aritx, arte, pago,
kastaña? Bada azkoriak inausten ditu. Mg PAb 128 (48, 148, 152 askora). Ur gañean ondatu bage aizkora baten
burua edo burnia erabilli erazo zuela. Gco I 137. Zuaitzak aizkorari diola beldurra. Izt C 154. Burrunban
zarabilkan maizenik haizkora [guduan] / Geroztik ingurutan yabetzen ikhara. Hb Esk 35. Beharko zituzten
zubiak egin hibai orotan, sega edo haizkora edo itzerik gabe; bideak ere ideki haiotz edo phudarik gabe. Hb
Egia 11. Xara bat heldua ditakeenean ebakitzeko heinera, langileek haizkoraz ondoak mozten dituzte. Dv Lab
365. Euskal-erriko baso geienai gertatzen zaiena: zur zarrak aizkoraz jo, eta landarerik ipiñi ez. Zab Gabon 85.
Haizkorez harmatuak denak lotzen zaizkit; / Bertzen ezin bertzean Errolan azkenik! Elzb Po 202. Ni nauk
eskaldun (bis), bai aspaldikoa, / Egundaino haizkorak ezin hautsizkoa. Ib. 201. Berriro ere aizkorari eldu bear
izan zioat biziko banaiz. Apaol 102. Guda onetan, nik eta nireak eztogula aizkora bat artuko, eztogula arri bat
iaurtiko prankotarren kontra. Ag AL 27. Aizkora andi bat erakatxirik. HerVal 191 (217 aizkora andi, 195
aizkora tipi). Aizkora bi agotako bat. Ib. 229.
(s. XX). Kutxillo ta aizkorakin juaz / ebaki eziñian. JanEd II 122. Aizkoraz zatitu zion burua. Ag G 64. [Adar
andijak ebagiteko] biarrak dira ba beso sendua ta azkora andi zorrotza. Kk Ab I 3 (II 55 askoriaz). Jainkoa
siestan zegoala ainzkoraren yunteekin egiña aiz i (AN-ulz). 'Dicho a un feo'. Inza Eusk 1926 (3-4), 6. Euzkadi
nundik ilgo / Or dabil arrotza / Eskuetan arturik / Aizkora zorrotza... Enb 208. Haizkoraz emaitean zuhaitzari
joa. Ox 68. Gapirio-lerroak, aizkoraz ezpalka lantu izanak oro. JE Ber 59. Goitik okillak zula-adarra da, / bêtik
aizkoraren lana. Or Eus 81. Gaur etzera zu gauza niretzat / plazan aizkora dantzatzen. EusJok 137. Aizkorarekin
egurra ebaitzen [...] urte askotan txapeldun. Ib. 139. Aizkora agoz gora baldin badago, bere yabea ezta aurten
ilen (B). A EY I 455. Ba-dira Iruña eta Gazteizko erakustokietan [...] fibrolitozko zenbait arlaban-aizkora. JMB
ELG 59 (v. tbn. 83). Arrizko aizkora eta azkonak. Ib. 72. Eztenak, esku-uztaiak, gezi-muturrak, urraida-aizkorak
eta abar. Ib. 71. Aizkur labanduak, malluak, gezi muturrak. Ib. 71. Ez dakite basamortu ontan bidea irikitzeko
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
717