A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
haizezte. "Ventilación, aizeztea" Lar.
haizeztu (BN? ap. A; Lar, Añ). "Ventilarse, egurastu, aizeztu, aizeztatu" Lar. "Ventearse, aizeztu" Ib.
"Abanicarse, [...] (G, AN) aizetu, ai]t[zeztu" Añ. "Ventilar" A (s.v. aizeztatu). v. haizatu (2), haizeztatu.
aizi. v. ehiza.
aizigara. v. HAIZE-EIHERA.
aizina (BN, Ae, Sal, S, R; Lar, VocBN, Gèze, Dv (BN, S), H (BN)), aizna (Sal), ainzina (R-uzt). Ref.: A (aizina,
aizna, ainzina); A Apend; Lh; Lrq /aizina/; Satr VocP; Gte Erd 27. 1. Tiempo libre o disponible; oportunidad,
ocasión favorable. "Tiempo, espacio, lugar, beta, astia, muga, artea, aizina. No tengo tiempo, betarik eztet,
mugarik, astirik, arterik, aizinarik eztet" Lar. "Loisir" VocBN, Gèze, Dv y H. "Huelgo, tiempo desocupado. Se
dice más bien aidzina y su significación más propia parece 'tiempo, espacio, ocio' como asti y beta. [...] Enat
aizinarik (Sal), no tengo tiempo" A. "Aizna (Sal), ocio" Ib. "Eztud ainzinarik korren egiteko, no tengo tiempo
para hacer eso" Ib. "Tiempo libre, hora disponible. Cuando al que llama a la puerta se le contesta aitzina!, éste a
su vez replica: Balin bada aizina" Satr VocP. "Eztaukagu denbora galtzeko astirik (G-azp), [...] ez dut aizinarik
(BN-ciz-arb)" Gte Erd 27. v. asti.
Tr. Documentado, ya desde Dechepare, en autores suletinos (tbn. en Leiçarraga y Oihenart) y bajo-navarros.
Tbn. se encuentra en un ej. de Lizarraga de Elcano.
Elas othoi orok egin orai penitenzia / Behar orduian eztukegu gero agian aizina. E 35. Iudizio jeneralaz nola
orhit eztira, / Bekhatutan bizi dira bethi bere aisira; / Egun hartan gal ezkiten aitzinetik begira / Han orduian
eztukegu ehork ere aizina. Ib. 49. Perileki baiezila ezin noake hargana / eta agian hark orduian ezpaituke aizina.
Ib. 135. Jendiak so daudia bethi gugana? / Nihaur sekretuki nator zugana, / Zuhaurk dakikezu noiz den aizina; /
Neke etzaitzula jitia nigana. Ib. 205. Eta geroztik aizina bilha zabilan hura tradi lezanzat. "Opportunité". Lç Mt
26, 16 (He atiza, TB parada on, HeH bide, Dv paradaketa zabilan, Ur mugona, Echn okasio on, Hual okasione
faborable; cf. Lç Lc 22, 6: denbora propiren bilha zabilan, y Mc 14, 11 denbora moldezkoz). Eta iateko
aizinarik-ere etzutén. "Loisir". Lç Mc 6, 31 (He, TB, Dv astirik). Oraingotz habil, eta aizinarik dudanean
deithuren aut. Lç Act 24, 25. Ban' alas! hanbat dizut hugu / Zureki minzatu ezina, / Zeren iagoitik ezpaitugu / Bi
hitzen erran aizina. 'L'occasion de nous dire deux paroles'. O Po (ed. 1847), 231. Anderia, eztizut aizina zure
etxera ioaiteko. Tt Arima 121. Hantik Errelijioneko misterio prinzipalen inoranzia damnagarri bat, zoin
mündüko egitekuen enbrasiak adin abanzatiago batian hanbatenaz gaitzago erreparatzeko errendatzen baitü,
zenbatenaz ezpaitü kasik üzten aizinarik hartako. CatLan 3.
(s. XIX). Batek dió, eztút zeréki [...]. Berzeak dió, eztút aizináik. [...] Berzeak dió, eznaute utzinái Elizará ere.
LE Urt ms. 155r. Bena artzañ auherra ez duala hara, / Ezpeitüke aizina egoiteko hala. 'Car il n'aura pas le temps
de rester ainsi'. Etch 616. Phezian eta khuntietan zer eztie hek [ilhaginak] ebasten? / Horiekila behar düke
Jinkuak aizina ükhen. 'Avec eux il faudra que Dieu ait du loisir'. Ib. 308 (tbn. en ChantP 184 y Or Eus 282).
Gutik lukete asti eta aizina gauza heien guzien irakurtzeko. Echeberry VIIs. Bena zure egin bidiak [...] egin
dütükezünian, aizina badüzü, sar zite zihaur baithan. Ip Imit I 19, 5 (Leon aizinarik gelditzen bazaitzu). Zeren
eta heiek baitukete aizinarik edo astirik gehiena [...] bertzeeri irakasterat artzeko. Arb Igand 31. Astia edo
aizina dutelarik. Ib. 31. [Laketgarri izanen baita] han artzeko aizina eta gogoa duketenentzat! HU Zez 117.
Halako tokietan diren apez bakarrek ere, badute zorigaitzez aizina edo astia frango. Ib. 31.
(s. XX). Akulazalerik ez denean, badute liburuek aizina; bertzalde, hotzarekin, oinak bezala gogortzen
zauzkitzu eta lokhartzen buru-muñak, ezin baitezakezu ikas deus, irakurtzeko bereko nagi baitzira. JE Bur 75.
Oraikoan, lan hortako, berak aizina gehixago. Ox 194. Laket zitzaion hango eremuetan barna zonbait egunen
artetan iragaitea. Oinez zabilan ardura, aizina osoarekin. JE Ber 5. Orobat hor egin zukeen lanak ez zion aizinik
edo astirik utziko bertzalde egin duen lanarentzat. Lf ELit 280. --Presatua niz. --Aizina duzu, aizina, gaixo
Maiana! --Beranta ba, izaitekotz! Lf Murtuts 52. Aizina zuen beraz. Kadiran exeri zen berriz. Mde HaurB 16. --
Noizko duzu galdea? --Zortziak eta erditako. --Aizina duzu. JEtchep 82. --Beraz adixkide maiteak, zerbaiten
hartzerat gomitatzen zituztet hiruak. Aizina duzue? [...] --Oren erdiño bat badugu. Ib. 85. Ateratu da bulegotik
lan horren segitzeko aizina eskasian. Herr 5-5-1977, 3. Santa Grazia enian / haiñbeste ezagütüko, / Ez bagünian
aizina / hartü nuizpait behatzeko. Casve SGrazi 164. Badiagü franko aizina. Ib. 30.
2. Retrete (cf. fr. aisances). Non dire aizinak? "Où sont les latrines ou privés?". Volt 168.
3. (R ap. A). Esperanza. "Banian zerbait aizina deuri oilten zaitadala, askazia bainion (R), tenía yo cierta
esperanza de que me había de enviar dinero [...]" A. Emengo neke liperrak egundoko atsegin betea dakarkigu.
Olako aizinak (esperanza) ona izateko indartu bear zentzuna duena. Ayerb EEs 1912, 179.
4. "(R), cuidado, preocupación. Eztiak aizinarik deusengatik, no me importa por nada, nada me preocupa.
Korrek eztu aizinarik, ese no se preocupa" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
713