A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
atomo, eclipse, hoguera ta horizonte, iñork ere Euskeraz emango etziozkala. Aizezko arrotasuna. Cb EBO 46. Ta
nerekiko aizezko, ta aizeak daraman esamesa batek geiago pisatuko du nere salbazioak baño? Cb Eg II 84 (Dv
LEd 156 haizezko). Oiek dira aizezko torre nik nerekiko egin edo jaso nituenak? Ib. 120 (Dv LEd 218 haizezko).
Lurreko errege guzien aizezko anditasunak egiazko zuen orren aldean, zer du ikusi? Ib. 84 (Dv LEd 48 haizezko,
y en su dicc. traduce "les vaines grandeurs"). Ez arren permiti, aizezko onra orrek bere ondoren ni eramatea. Ib.
85. Apainzaliak edo soñoko biar baño obiaguakaz astindurik dabiltzanak mundukuen oneretsi aisezko baten
billa. CrIc 114. Zure idoloa da zure griña ta pasio nagusien ori. Zure idoloa da zure andi ustea, zure aizezko
puntu ori. AA III 632. Makurtu ezak ire / aizezko burua, / ez dituk agur oiek / iretzat, kaikua! It Fab 123.
Gezurrik balin bada / Bertsu berri otan, / Norbaitek erran date / Aizezko bidetan. (Interpr?). Bordel 128. Zenbat
iraun duten buru artan sortu eta jaso ziran aizezko torreak! Arr Orac 95. Gazte denboran neukan aizezko burua,
/ Illea zuritzean bete zait kaskua. AB AmaE 403. Txistu aizezko-pelota-dun bati aize emanaz. Alz STFer 133.
Aizezko pelotak ziruriten. Iraola 128 (tbn. aizezko pelotak en Tx B II 145). Larri zaar baten asperen-zizpuru
aizezko bat baiño ez dalako. Gand Elorri 224.
- HAIZEZKO MIN. Meteorismo. Hart letzake hantürako edo aizezko mina, sortzen denak belharra bustirik
denian euriz edo ihitzez. "Le mal nommé empansement ou météorisation". Arch Gram 121.
- HAIZE-ZOKO. Punto cardinal. Ta bere aingeruak turutots ozenarekin bidaliko ditu, ta auek Aren autuak
bilduko ditute lau aize-zokoetatik. Ol Mt 24, 31 (Or lau aize-zokoetatik; Lç laur haizetarik).
- HAIZEZ PUZTURIK. Yauregian errege izaki, gure lepotik parrez diardu aizez puzturik. 'Está engreído
burlándose a la vez de nosotros'. Zait Sof 143.
- HAIZE-ZULO (V-gip). Ref.: SM EiTec1 143 y EiTec2 131; Etxba Eib. Poro de la pieza fundida. "Azkenengo
labakadan eindako piezak aixe-zulua besterik etxakek" SM EiTec1 143 (v. tbn. SM EiTec2 131). "Burbujas de
aire que quedan aprisionadas en las piezas fundidas. Aixe-zulua dauka pieza onek eta erreusatara botaizu, esta
pieza presenta burbujas y tírala al montón de las inútiles" Etxba Eib.
- HAIZE ZURI. "Zuri, aize zuri, empuje del viento" A Apend.
- HAIZE-ZURRUNBILO (a-zurrumillo V-gip ap. Elexp Berg). Torbellino, remolino de viento. "Aize
zurrumilluak papel pillia aidau zeban" Elexp Berg. v. HAIZE-ZIRIMOLA. Iparbeltza tximistarekin eta aizezurrunbilloa,
Aren eskutik arranoa bezala atera dire. Or Mi 100. Aize-zurrunbilloak nâsi du lioa. "El remolino
de viento". Or Eus 103. Bitartean aize-zurrunbillo gaitza sortu zan, itsasora yetxi ta itsaso guzia nasi zuen. Ir
YKBiz 187. Neguko aize-zurrumillo beltzak galtzuak bira-biraka daramazkin bezelatsu. Ibiñ Virgil 76.
v. tbn. Erkiag Arran 161.
haizealde (Dv), aizalde (a- V, G, ap. A; Lar, Izt VocC). 1. Lado del viento, barlovento. "Barlovento" Lar y A.
"Côté vers lequel souffle le vent" Dv. En Izt VocC se lee: "Aizaldea, sotavento", sin duda errata por 'barlovento'.
Cf. HAIZE ALDE. Una casa fuera de la vylla entre las eras como saylle homne del portal dayçaldea. Arig SM
31, p. 213. Eta emezortzigarren goizeko ordu batean aizaldea irabazi ezkero, peleari ekin zioten gureakin.
Batalla onek iraun zeban [...]. 'Cuando lograron el sotavento'. Izt C 442s. Betozan urreratuten Elantxobeko
txalupak, eta aurrerengo aize-aldetik etorrenak ikusi ebazanean itobearrik, beingoan joan zan eurakana. Echta
Jos 253.
Oilotegia ez-da lekhu hotzean nahi, ez beroegian ere. Iguzki-haize aldea du laket. Dv Lab 287. Hainitzek
nahiago dute heiako sartzea izan dadien iguzki-haize aldetik, ezenetz hegoatik. Ib. 216s.
Zer dala ta zabilzkidate, kukuka, aizaldea niri artuz, sareratu nai baniñuzuten bezela? Amez Hamlet 105.
2. Punto cardinal. Eta lau aize aldetatik bilduko dittuzte bere aukeratuak zeru goienekotatik azken
ondarrerañokoak (Mt 24, 31). "A quator ventis". Inza Azalp 82 (Lç, TB, Dv, Ur, IBk (h)aize, He, Leon kantoin,
Echn eskina, Samper parte, Ol, Or aize-zoko). Etorri gogoak lau aize aldetatik eta aizeman ill auei eta birpiztu
bittez. Ib. 110.
haizealdi, aizaldi (Lar, Añ (G, AN)), axealdi (Añ (V)). Racha, ráfaga de viento. "Oreo" Lar y Añ.
Tr. Documentado en autores meridionales del s. XX.
Arrauneri erme eragiñez, edo, aize-aldi ona eratzen bazitzaien, agai (makilla) lerdenari bela egotzika. Elizdo
EEs 1925, 214. Zakar-pila isasten dun aizealdiak bezala, gu Yainkoaren arnasak garamatzi. Or Mi 135.
Garagardian aizealdiak buruxkek betbetan makurtzen ditun bezala. Ib. 143. Gazteño, ez al dakusan an beian
zuen dendako euna aize-aldiak eragiña? Ib. 106. Aize-aldi batek etzinarazten gaitu; bultzadarik txikienak
amilduarazten. Ldi IL 134. Aizealdi bigun onek ere aldegingo baitigu, gauden goxo-goxo, sutondoan katua baño
areago. Ib. 28. Bereala dardartuko ditu aizealdiak ildegiko zugaitz jeikien adaburuak. TAg GaGo 33. Esan
zitekean aren biozpean ekaitzaldirik eta aizealderik sekula etzala sortu. TAg Uzt 114. Barealdiaren atzetik
datorren aizealdi zakarrak bezela. Ib. 252. Aizealdiak arrotutako ugin-pirrinta zuriak. Ib. 231. Ezkerreko mendibizkarrak
ezkutazen zun itxasaldeko aizealdietatik. Ib. 153. Sargori zegon, ordea, alaere. Etzan aizealdirik. Ib.
107. Aizealdi madarikatu batek jasotako gonak ezin eutsika. Etxde JJ 104. Eta zebillela-zebillela, aidea urratu
zuan irugarren aize-aldiak. NEtx LBB 184. Aizealdi on batek jotzen zionean, [...] belak zabaldu eta Jaungoikoak
agintzen zunez navegatzen zun. Etxde Itxas 130. Alakotan autokarra gelditu, aize-aldia joan arte, ez baizan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 706
mende.