A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
goiz baten. Azc PB 173.
- HAIZE-TXISTU. Silbido del viento. Aize-ziztuak ixildu ditu / arrandiak ezpaiñean. "El silbo de aquel
viento". Or Eus 387 (QA 58 aize-ziztu). Aize-txistua bizitu ta itsasoa txoil nastu zan. Anab Poli 61. Aizeak txistu.
(Entzun bedi aize-txistua...). NEtx LBB 155. Berak diñonez, "belarri-xokoetan zorrozki sar oi dan" aize-xistu ori.
Gazt MusIx 169.
- HAIZE-UFA, H.-UFADA, H.-UFAKO. Soplo de viento. Oi munduko gauzak gauza hutsak zirela. Hango
handitasunak, hango larderiak, haize ufako enulak! Dv LEd 227. Oraino kulunka gabiltza ugiñetan, ukaldi
lazgarriengatik. Baina baretzen dire atzenik ontzi argal aurrean, aize -ufa batez. 'Un souffle'. Or Mi 131.
Edozein aize-ufak eragiten dien milazkak. Ib. 143. Gogoko zitzaion aurpegiari ere aize-ufadaren esku-atseginka
biguna. TAg Uzt 86.
- HAIZE-UKALDI. "Aize ukaldi, golpe de viento (BN-baig)" Satr VocP. v. HAIZE-KOLPE.
- HAIZE-URKILA (aize-urkula A). Horquilla para aventar el trigo.
- HAIZE-HUTSUNE. "Bache del aire. Aize-utsuneetan aideplanuak zabu aundiak egiten omen dituzte" Gketx
Loiola.
- HAIZE XUME. v. HAIZE TTIPI.
- HAIZEZ. Por el aire. Egaizkin edo aeroplanuen eroan dituez. Baia, dana dala, eurek goitik, aixez, yuen
dira. Kk Ab II 66.
- HAIZE-ZAHAGI. Persona altiva, orgullosa. Eta hau onela dala, obe dezute alaba txukun hori ezkondu
emengo tratalari aberas batekin, ezen, ez Gastelako, eta besteetako aize-zagi galbardun askorekin. Lar Cor 153.
- HAIZE ZABALEAN (ZABALEKO, etc.). En el aire (del aire, etc.). Usotxuba egan lez / axe zabalian. Enb
65 (v. infra HAIZEAN). Txori-aldreak aneika egaz / or duaz abarrotsian, / aixe zabalan arin-arinka / bata
bestien atzian. Ib. 45. Azke-azkerik, / alai bixi zan usua, / eragozpenen / apurrik barik / aixe zabalan / jolasten
zala naikua. Ib. 170. Orra Poli aize zabaleko txoria bere buruaz kaiolan sartuta. Anab Poli 40. Ontaz bazkaria
bukatuta, basamortuko aize zabalean atsegiñez janda gero, oraindik beste puxka batean egon giñan atseden
artzen. Anab Aprika 80.
- HAIZE-ZAINKETAN. (Ines.). Vigilando el viento. Lenago, Gabon gabaz, aize zainketan egoten ei zian,
Gabon gabeko aiziak ba, arek irauten euela Martsorarte ta, urrengo kuarta tenporak arte irauten euela ta (Vgip).
Eusk 1956, 209.
- HAIZE-ZAPI (aizapi Lar, H). Vela. "Trapo, velamen del navío" Lar. "(A todo) trapo, con eficacia y celeridad,
aizapi guziaz" Ib. "(A) velas tendidas, bela beteaz, aizapi beteaz" Ib. "Aizapi betez, à pleines voiles; aizapi guziz,
à toutes voiles" H. v. HAIZE-OIHAL. Aize-zapiya teinka jarrita / egazti baten antzera / bizkor, lenbailen
iritxi zale / ipar-aldetik onera / zuengan pozez urbildutako / mariñel gaztiak gera. EA EEs 1916, 41.
- HAIZE-ZAPIDI. "Velaje, conjunto de velas en el navío, belajea, aizapidia" Lar.
- HAIZE-ZAPIZTATU. "Velejar, usar de las velas, belaztatu, aizapiztatu, belairatu" Lar.
- HAIZEZ BETEKO. Casquivano. v. haizeburu. Arinkerizale ta aizezbetekotzat eukan Madalen, berba zuur,
itz eder ta ele zentzunezkoduna zala auturtu bear izan eban mutillak. Erkiag Arran 161.
- HAIZE-ZIRIMIRI. Soplo de viento. Firi firitxo dator / aixe zirimiria / zizpuru bigunakaz / esnatzera orria.
AB AmaE 383.
- HAIZE-ZIRIMOLA (BN-baig ap. A; H (h. xirimola)). Torbellino, remolino de viento. "Viento arremolinado"
A. v. HAIZE-ZURRUNBILO.
Tr. Documentado en autores septentrionales no suletinos y en Zaitegi.
Eta egin zen lakhua gaiñean haize xirimola bat hain handia, non urez bethetzen baitzen barkua. He Lc 8, 23
(Leon haize zirimola; IBk haize-ekaitz). Eta egin zen haize xirimola handi bat, eta jauzarazten zituen uhinak
untzi barnera. Dv Mc 4, 37. Tenpestaren erdian, [...] haize zirimola batek bidea hautsarazten batio eta
galarazten. Laph 222. Haize zirimolak du / bihurriki jotzen. Zby RIEV 1908, 772. Hedoi izigarria heldu zen
beraz, haize zirimola batek hartu eta zeramala alderdi orotara. Barb Sup 141. Gizagaixo muthikoa! Haizezirimola
berak hartzen du hantxet eta brixtakoan eremaiten su-phizkiari goiti. "Le même tourbillon". Barb Leg
141. Aize-zirimol, uri ta elur [...]. Iratz 52. Bil zuen gogo kartsuen aize zirimol arraia. Ib. 50. Salbatore
eguerditan, uri eta aize zirimola izigarri batek inharrosi gaitu. Herr 6-6-1957, 2. Uste gabetarik zurrumiloak
porkatzen dira, ala haize zirimolen gatik ala lurpeko hare edo salbea mugitzen delakotz. Herr 7-8-1958, 2.
Suaren lenengo aldaketa omen da itsasoko ura, ta ur orren erdia lur bilakatzen omen da, ta beste erdia aize
zirimola. Lurra, ur, ura, su bilakatzen omen da. Zait Plat 32.
v. tbn. Haize-xirimola: Arb Erlis 33.
- HAIZE-ZISKU. "Aize-zisku (V-ple), remolino, ciclón, torbellino de viento" A. v. HAIZE-ZIRIMOLA, H.-
ZURRUNBILO.
- HAIZEZKO (Dv). a) De viento. "Qui est de vent. Haizezko ihara, moulin à vent" Dv. Eta iauts zedin
haizezko tormenta bat lakera. Lç Lc 8, 23 (He egin zen haize xirimola bat, Dv haize-buhunba, Leon haize
zirimola, Or aize-zurrunbilloa).
b) De aire; vano. "Haizezko solasa, discours vains, parole vide" Dv. Gizonen haizezko solasen arabera ez
jiratzea. Ch III 45, 5 (SP eta huna horrako hitz haize guziez ez itzultzea). Alabatzen zala, lau boz edo itz oiek:
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
705