A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- HAIZE-MUTUR. Punto cardinal. Bialduko ditu Aingeruak, eta lau aize-muturretatik bilduko ditu
zerurakoak. Or Mc 13, 27 (Lç laur haizetarik).
- HAIZE-HODEI. (Pl.). El viento y las nubes. Irrikiz oldartzen ta bultzatzen dira gaur haize-odeiak ortze
urdin gorenean. Mde Pr 305.
- HAIZE-OIHAL (V-m ap. Zubk Ond), AIZOIAL (Zam Voc). Vela. "Aize-oial, ontziak aizearen mende
erabiltzeko belak" Zubk Ond. v. HAIZE-ZAPI, haizehun, oihal (7).
Tr. Documentado sólo en autores meridionales del s. XX.
Mastea: Aize-oial edo belak jasoteko abea. Ag Kr 78n. Bekian noiz da ze aizegaz ipiñi mastetan olango edo
olango aize oiala. Ib. 82. Trauskoak oñetan da belakizko (aize-oialezko) gonea jantziarren. Ib. 102. Aizea
egoaneko, eukan aize-oial edo bela ederra. Echta Jos 114. Ontzi andiak be euren belak edo aize-oialak
zabalduta. Ib. 28. Zuzenbidea aldatu, aize-oialak geittu edo gutxittu, urreratu edo urrundu. Ib. 265. Batuten
ebezan gorengo aize-oialak. Ib. 266. Ontzi kaxkar bat, aizoial (bela) txiki bat eta arraun batzuek. J. Azpiazu
JBDei 1921, 69. Ontzixka batean, arraunik eta aize-oialik bage. Or Mi 128. Aize-oial puztuaren indarrak uginartean
ontzia labainka zeramakin bitartean. TAg Uzt 224. Lokatu dira zure unamak, eta ez dute tantaia sendo
idorotzen, ezta aize-oiala ere zabalik eukitzen. Ol Is 33, 23 (Ker aize-oiala; cf. Ol Act 27, 17 y 27, 40 zapia).
Aize-oialez eta arraunketan aldi luzean joan eta joan egin bear izaten eben aro artan. Erkiag Arran 77. Jaso
zituzten txopako haize-oihalak eta, haize biguna lagun, hurbildu ziren hondartzara. IBk Act 27 40 (Ker oial, IBe
oihala).
v. tbn. Anab Poli 34. Aizoial: Zait Gold 74s. S. Muniategi in Onaind MEOE 752.
Aiz-oialpe urgaña estaltzen. "Debajo de las velas desaparece la mar". Gazt MusIx 97.
(haize-oihaltxo). Añ laster arraunean, añ laster aize-oialtxo jasoaz. Ag Kr 152.
- HAIZE-OILAR. "Aize-ollar (S; Foix), girouette" Lh. v. HAIZE-ORRATZ.
- HAIZE-OLA (aizeola Zubiau Burd). "Ferrería de monte o en seco" Zubiau Burd. v. agorrola.
- HAIZE-OLATU. Ráfaga de viento. v. HAIZE-BOLADA. Alako batean dator aize olatu ain portitz ta
gogaitkarria, non da ausi zuen gerri gerritik gure pagotzarra. VMg 80.
- HAIZE ONEAN IZAN. "Haize onean izan, estar de buen humor (Herr Erran-zahar)" DRA.
- HAIZE-ONTZI. Barco de vela. Aize-ontzi batean sartu zan eta zazpi urtez eta egun batez orron ibilli zan.
TAg GaGo 42. Arraun-aize-ontzi argal bat / osiñera daramate, urez ur / itsumustuan doala. "Leño de vela y
remo". Gazt MusIx 137.
(haize-ontzitxo). Kaiera dakar bultzaka aizeak / aiz-ontzitxoa. Jaukol Biozk 36.
- HAIZE-ORRATZ (G-goi ap. Inza), AIZORRATZ (Zam Voc), AXE-ORRATZ. Veleta. "Aize-orratza bezin
itzul-inguru (G-goi)" Inza Eusk 1972, 94. Cf. A (s.v. orratz): "Hay quien ha puesto a la veleta el nombre de
aizorratz, imitando éste de la brújula; pero de voces nuevas entienda la futura Academia". v. HAIZE-OILAR.
Axe-orratza baxen ederra da. "As a weathercock". Altuna 9. Aizorratz berriak jiraka zituzten tellatu urdiñak.
Txill Egan 1956 (2), 28. Kanpatorreko aize-orratz andiak [...] bira-egin eban. Erkiag Arran 162. Zororik
dagoen haize-orratz batekin. Arti OC II 84 (ap. ELok 29).
- HAIZE-OSIN. "Aizeosiña (AN-5vill), [...] remolino de viento" A. Aize-osiñ beltz batek / erauntsiz, bide
erditik ondoa / joaz, ala bearrez / nere lira maitea / autsi baitut, baitare egoa. "Un torbellino traidor". Gazt
MusIx 115.
- HAIZE-PALA (aizepara V-arr ap. A). Pala para aventar el trigo.
- HAIZE-PARRASTADA. Ráfaga de viento, de aire. v. HAIZE-BOLADA. Egoaize zorangea dabil [...].
Mutillari ao begietara yatorkoz aize parrastadak. Erkiag BatB 111.
- HAIZE PEKO. "Aize [...] peko, [...] vent du nord" Gèze.
- HAIZE PENATU. "Aize-phenatü (S), vent lugubre qui souffle sous les portes" Lh.
- HAIZE-PILOTA (H (+ a-); aize-pelota G-azp ap. Gketx Loiola; aizapelota Lar (+ -pillota)). "Pelota de viento"
Lar. "Pelote, paume rempli d'air" H. "Aize-pelota, pelota o pelotón de aire; balón. Anka-pelotan aize-pelotakin
jokatu" Gketx Loiola.
- HAIZE-PIRRINTA (T-L). Ráfaga. "Risée de vent, aize-pirrinta" T-L. v. HAIZE-BOLADA Ta itsaso
bildurti kizkurrean, aize-pirrinta laisterra. 'La rafale'. Or Mi 130. Aize-pirrintak biguin jo dio / bekokia Arabaaldetik.
"El viento Oeste". Or Eus 312.
- HAIZE-PUTZ. v. haizeputz.
- HAIZE-PUZKADA. Soplo, ráfaga de viento. v. haizeputz. Osorik etedaukez / erremu ta belak? / euren
gallardeteko / lau mila puntadak / etedituz azkatu / iru aize-puzkadak? Azc PB 228. Ondarroan sortu zan / aize
puzkadeak / Eleizan sartu aldituz / Castroko abadeak, / eskatuten Santa Ana / ta San Pelayori / minean emoteko
/ indarra Castrori. Ib. 229.
- HAIZERA(T). Al aire; al viento. "Eri zirenean eztuzu haizerat joan behar, ne vous exposez pas à l'air lorsque
vous êtes malade" Lh. Begira-ezazu lurraren lau bazterretara: begira aizera, begira itsasora, ta alde
guztietara. AA III 348. [Usokumiak] biar dan eraz jantzita gero, / aixera ibilten urteten dira; / Ibiltaldi bat egin
ondoren, / Atzera datoz euren abira. Enb 202. Eundaka, millaka euskal-eskuk yaso-aal bageneza aizera norkbere
iekitxoa erabiltez igatu, xaartu, koipetua. Markiegi in Ldi IL 14. Ta beko zapia aizera edaturik, ondartzara
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
703