A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
b) (V-gip ap. Elexp Berg). (Sust.). Lugar protegido del viento. v. HAIZE-EZKUTU.
- HAIZE-GORDELEKU. "Aizegordeleku, lugar abrigado de los vientos" Asp Leiz 332.
- HAIZE GORRI (V-gip, G-goi-to-nav, S; Foix ap. Lh). Ref.: A (aize gorri); Lh (aize-gorri); AEF 1955, 70; Ond
Bac (San Miguel); Iz Als (aizegorriya), To (ifarra); Elexp Berg (aizegorri). "Viento muy frío" A. "Al principio
[la primavera] un poco fría si predomina el viento del Norte, aizegorri (G-goi)" AEF 1955, 70. "El viento que
viene de Francia, el más frío" Iz Als. "Viento muy frío de NE" Ond Bac 400. "Viento norte, cierzo (V-gip)" Vill.
"Viento helado. Goazen sutondora, aize gorri au azurretaraino sartzen da ta" Elexp Berg. Aize-gorria
dabilkigu aspalditxoan. Gaur ere, San Juanak laister izanagatikan, ekusten dezu zein otza dabillen. EgutTo 5-3-
1918 (ap. DRA). Aize gorria albotik mutiri sortu da. "El viento rojo (el matacabras)". Or Eus 246. Bai, aurten
aize gorria ibilli da, eta orrek galdu deusku artuok. And AUzta 98.
- HAIZE GORRIXKATU. Viento bochornoso. Bero egoan kalean, bero etxeetan; aize gorriskatua itsasegian
ere. Erkiag Arran 155.
- HAIZE GOSE. "Aize gose (BN-mix), viento violento" A.
- HAIZE-GURPIL. Remolino de viento. v. HAIZE-ZIRIMOLA, HAIZE-ZURRUNBILO. Bapatean, aize
zurrunbilloa asi zan, eta lurrean egozan orri, papertxu, [...] eta bizarrak bira-biraka asiaz, egundoko aize-gurpil
eta txirimolak egiten zituen kale zokondoetan. Erkiag Arran 161.
- HAIZE-GURUTZE (G-to, a.-kurtze V-ple, a.-kurutze V). Ref.: A Apend (aizekurutze); A EY III 266. Corriente
de aire. v. HAIZE-LASTER.
- HAIZE-ILABETE. Nombre de mes (en la revolución francesa): fr. 'ventôse'. v. haizakor. Baionan egina,
bentosaren edo haize ilhabethearen hogoi eta zortzian, eta Franziako Errepublika, bata, ezin partitua edo
zathikatua denaren hirur garren egunean. Revol 147.
- HAIZE-IPAR (Gèze), AIZIPAR (AN-ulz, S (-ph-)). Ref.: Lh (aiziphar); Iz Ulz (ziarráizia). "Aize [...] iphar,
vent du nord" Gèze. "Vent du Nord, tres froid" Lh. "Aizipérra, el cierzo" Iz Ulz (s.v. ziarráizia). v. IPAR-
HAIZE.
- HAIZE-ITZAL. "Aize-itzal, sotavento" A. v. haizebe.
- HAIZE(A) IZAN (intrans. 3.ª persona). Hacer viento, haber viento, soplar viento. v. HAIZEA IBILI. Aizerik
bada gero / beren belak jaso. Arrantz 101. Yaun Erretora, ethorri zen, [...] estola bat ederrarekin, lehenagoko
bonet tuturrutuia buruan; uroski haizerik ez baitzen. Elsb Fram 139. Baina haizerik ez da zeruan gaindi. Mde Pr
118. Euri danian estali eta / aize danian babestu. Uzt Sas 37. Hasi ziotzaioten laster dena estakuru, haizea
izanagatik, lekutik ez higitu nahiz. Ardoy SFran 209.
(Con determinantes). "Haize handia da (V-arr, G-azp-nav, AN-gip, S), haize tzarra, basa, gaiztoa da (BNarb)
[...], orain ez dabil, ez da axerik (V-arr, AN-gip)" Gte Erd 148. Eta unzia ia itsasoaren artean zen, bagéz
tormentatua: ezen haize kontra zen. Lç Mt 14, 24 (He ezen haizea kontra zuten). Gero handik partiturik Zipre
beherera io genezan, zeren haize kontreak baitziraden. Lç Act 27, 4. Haize kontrakoa denean. EZ Man II 147
(tít.).
- HAIZE-JO (Sal, S ap. A). a) Lunático. Nork esan dio [euskerari] zarpazu? Euskaldun aizejo batek,
Unamunok. Or Y 1933, 411.
b) "Aizejoa, zur erdiratu edo fruitu zimur, haizeak xukhatuak" Alth in Lander RIEV 1911, 597, de donde lo toma
Lh. Aritz onaren ezkurra al-bada jaso. Ez lenengo berez erortzen dana. Berez lenengo erortzen dana baliteke
aize-joa izatea. Munita 40.
c) Andik kanpora zer aize ete-dan / ez daki, ipar ez egoa; / arek nai baiño azkarrago da / buruan dun aize-joa.
"Más ligero corre el viento de la idea en su cabeza de lo que él quisiera". Or Eus 333.
- HAIZE-KIRRI. "Aize-kirri, brisa" A Apend.
- HAIZEKO ALDE. Lado del viento. "Haizeko, qui appartient au vent. Haizeko aldea, le côté du vent" Dv. v.
haizealde. [Sardinzarren txalopeak] goizean geure atzetik urten dau kalara, baña, tretzak botaten gagozan
bitartean aizeko aldetik joan ete dan diñoe. Ag Kr 20.
- HAIZE-KOLPE (a-kolpü S ap. Lh). a) Golpe de viento. v. HAIZE-UKALDI, H.-BOLADA, H.-BURRUNDA.
Begira nolako aize-kolpea sartzen dan: ez dezute ikusten zeñ izugarri zuhaitzak ikaratu eta ostoak danzatzen
diran? Arr GB 37. Erroak barna dituen arbola bat ez du edozoin haize-kolpek lurreratzen. Laph 127. [Ostoak]
denmendren haize kolpean lurrerat heldu ziren. JEtchep 55.
b) Crujido, explosión (de las castañas mientras se asan). Gaztañak bildutzian / neguen asera, / jateko aukera
dezu / zalia bazera; / danboliña beztua / jaso lagatzera, / aize-kolpe ederrak / oi ziran atzera. Uzt Sas 93.
- HAIZE KONTRA. a) Viento desfavorable. Eta ikhus zezan pena zutela, aurthikiten (ezen haize-kontra
zutén). 'Car le vent leur était contraire'. Lç Mc 6, 48 (He haizea zuten ezen kontra, TB haizea kontra zutelakotz,
IBe haizea kontra bait zuten). Eta unzia ia itsasoaren artean zen, bagéz tormentatua: ezen haize kontra zen. Lç
Mt 14, 24 (He ezen haizea kontra zuten). Gero handik partiturik Zipre beherera io genezan, zeren haize kontreak
baitziraden. Lç Act 27, 4. Haize kontrak garabiltza luietan, / Ezin ardiatsiz portu nahia doloretan. EZ Man II
147.
b) (Adv.). Contra viento, contra corriente. Haize alde, nor nahik egin dezake auzapez baten lana. [...] Bainan
haize kontra doanak mila sare, [...] eta ateka baditu iragaiteko. HU Aurp 89. [Ikusi ditugu] onerat egiten, eta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
701