A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
onelakoak jarri lezakek / merketxo aize-errota. Urruz Urz 35. Ats eman, Iaun, ezperen, / ilauna dut gaindi; /
aize-errota bezala / narabiltzu beti. Or BM 44. Aize-erroten ostean gelditu dira erraldoiak. Gand Elorri 224
(221 aizerrota). Freston jakintsu inbidiosoak aizerrota biurtu eutsazan erraldoiak. Azurm ib. 221. An ageri
diran aiek ez dira gero erraldoiak, aize-errotak baizik. Berron Kijote 93. Haize errotekin borroka ibili. MIH
201.
v. tbn. Lasa Poem 115.
b) (V-gip), HAIZERROTA (V-gip). Ref.: AEF 1927, 29; Urkia EEs 1930, 46; Iz ArOñ. "Luego se le aventa,
tomándolo en banastas anchas --artzaria-- [...]; o se le limpia a máquina --aizerrota-- (V-gip)" AEF 1927, 79.
"Aizerrota. Gari-alea bere azal eta lasto-pusketagandik bereisteko tresna aundia (V-gip)" Urkia EEs 1930, 46.
"Aize-errotia, la máquina aventadora (de trigo)" Iz ArOñ.
- HAIZEETAKO, AXETAKO. Del aire. Zeruko, axetako ta lurreko gauza guztiak. Añ GGero 26 (Ax 37 (V
23) aireko). Eta zati baterako zeru gozora eldu zala uste ebanak, aizeetako amesak erreta, goranaiko egoak
ausita, jo dau legor idorra. Erkiag BatB 171.
- HAIZEETAN. En el aire. v. HAIZEAN. Mintzo gaixtoa irri ta irri zebillen aizeetan. 'En l'air'. Or Mi 74.
- HAIZE-EURI. Viento y lluvia. "Urie gozo gozo ari du (B), euri gozoa ari du (B), aizeka ari du (AN-5vill), uri
aizeka ari du (AN-5vill), aizeurie ari du esker gaiztoan (B)" Gte Erd 111.
- HAIZE-EZKUTU (V, G-azp), AXE-EZKUTU. Ref.: A y Elexp Berg (aize-ezkutu); Gte Erd 148. Lugar al
abrigo del viento. "Refugio de viento, sotavento" A. "Lugar protegido del viento. Udalaitzen, aize-ezkutu baten
jan giñuan amarretakua" Elexp Berg. Gexo dan ganadubak egon biar dau axe ezkutu ta leku epelian ta azpi
liorrian. Ur Dial 77 (It aizeak jotzen ez duen tokian). Orrek aize-ezkutuan dagoz. Zam Man 3. Muño-tontorrean,
aize-ezkutuan yezarri giñan. Zait Sof 172. Aize-ezkutu ta ekaitz-aterpean. 'Resguardado [...] del viento de todas
las tempestades'. Ib. 125.
"Aize-izkutuan (fig.), confesionario. Aize-izkutuan berori orain ere!" Gketx Loiola.
- HAIZE-EZTUL (a- V-gip ap. A; aise-estul V-gip ap. Iz ArOñ). "Tos nerviosa" A. "Aisé-estula daukat, catarro,
tos sin flema" Iz ArOñ. v. EZTUL-HAIZE.
- HAIZE-FAL-FAL. "Aize-fal-fala (Sal), volada de aire caliente" A. Cf. 1 bala (3).
- HAIZE FIN (BN-arb ap. Gte Erd; G-azp). Viento o aire frío, cortante; viento o aire suave. "Haize fina ari du
(BN-arb)" Gte Erd 148. v. HAIZE MEHE. Au otza dago! Aize fiñ onek ebakitzen ditu baztar guztiyak. Sor
Gabon 35. Bazkal-ostean, aize fiña ebillen kaleetan zear. Nikanor-ek lenbailen bizartegirako asmoa artu eban.
Erkiag BatB 59. Aien tartetik ura ixuri eta aize piña sartu dedin landarak pizkortzeko. 'L'air subtil'. Ibiñ Virgil
89.
- HAIZE GAIN. (En casos locales de decl. sing.). Cielo; aire. Miruari joan oi zaitza aize gañean ordu osoak.
Mb JBDev 7. Suak polbora ukitu horduko aize gañean ekusiko dituzu, txori egin baliza bezala, aitz eta murru
izugarria. Mb IArg I 255. Gores zaitzate, gure Iainko, Zure aingeruek oro, Zure Indarrek oro, eguzki, illargi,
izarrek oro, argiak, zeruen zeruek eta aize-gaineko urek Zure izena gores bezate. Or Aitork 173.
Filistarrak hura arganatzen ekusi ta esan zion Davidi: "Zeer? Zakurra nauk ni, era orretan hi nigana
etorzeko? Ator, ator ta txorien bazk egiñik, botako aut arako aizegain artara". [...] eskuko arria bere sokaballarekin
buru inguruan erabilli ta tiratu zion Davidek; eman zion kopet-bekokiaren erdian. Mb IArg I 349.
- HAIZE GAIZTO (a. gaixto AN-egüés-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 163). Mal viento; viento fuerte, peligroso (tbn.
fig.). Sar ez dakizun [...] bekatuaren aize gaistoa. Mb IArg I 377. Asaldatu zen gañeko aizea; orroz ta bagaz
[...] zebillen itsaso guzia [...]. Zer bada? dio S. Joan Chrysostomok hau ekusi ta; aize gaiztoak eta itsasoak
etzioten begiratu behar beren egille Jangoiko maitagarriari? Ib. 192. Zertako haiz fidatu aize gaiztoari? /
Lorearen gainera lurra duk itzuli. Elzb Po 189. Hots, haurrak, othoitzean eman gaiten denak, / Izpiritu gaixtoa
urrunt dezan Jaunak; / Kanpoan kanta beza haize gaixtoenak, / Ez gira deusen beldur gaur hemen gaudenak!
Barb Sup 187. Eliza salbatuko baitute haize gaixto guzien kontra! Zerb IxtS 111. Lurreko batasunek ez badute
bethi irauten, zenbeit laster ere suntsitzen badituzte barneko eta kanpoko haize gaixtoek [...]. Ib. 99. Euskal-
Fedeak Eliz ontantxe / izango du bere irudi, / aize gaiztoak botako ez dun / arkaitz gogorrean zuti! SMitx Aranz
86.
- HAIZE-GALERNA. Galerna. Mendetan barna badoa iduri haize-galerna. Iratz 151.
- HAIZE-GAZTAINA (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ. "Aize-gaztaiñak [...], castañas derribadas por el viento, a las
cuales los pobres se creen con derecho" A. "Aize-gaztaiñia, la que cae antes de varear (no es tan buena)" Iz
ArOñ.
- HAIZE-GERIZA. a) Biombo. Aldare aitzinean aldiz, ikusi nuen sarjantak antolatu zarotan kobesionala,
aphez pagano bati galdetu zion haize-geriza edo paravent eder bat. Prop 1906, 44.
b) (AN-5vill, L; h.-keriza L-ain, h.-periza L-ain; h-giriza AN-gip). Ref.: A (aize-ezkutu, a.-geriza, h.-keriza,
haizemalda, h.-periza); Gte Erd 148. (Lugar) resguardado del viento. "Refugio de viento, sotavento" A. "Haize
girizara joan ginen (AN-gip)" Gte Erd 148 (junto a leku babes, haize ezkutu, haizemalda, etc., de otras zonas).
- HAIZE-GORDE (G-azp). Ref.: Gketx Loiola (aize-gorde); Gte Erd 148. a) (Adj.). Resguardado del viento. v.
supra HAIZE-BABES. "Socaire, resguardo del viento. Etxe aize-gordea da Zelaeta au" Gketx Loiola.
"Insignis" piñuz lurrik on, gizen eta aize-gordeenak jantzi dituzte. Munita 114.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
700