A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
eta ipharrari eztagiela haize, eta orduan izanen da kalma handia. SP Imit III 23, 4 (Mst eztezala aizerik egin).
Aize egin zien bere aoz, esaten ziela. "Ar zazue Espiritu Santua ta bekatu egiñak barkatzeko eskua [...]". Mb
IArg I 299. Bere ezpañez aize egin ta esaten ziela [...]. Ib. 366. Ta aiz-egiezu ill oriei biz ditezen. Ib. 359. Horiek
erranik [Jesusek] haize egin zuen hekien gainera, eta erran zioten: har zazue Izpiritu saindua. Dv Io 20, 22 (Lç
y HeH hats eman, TB y EvS buhatu, Ol ats eman, IBk haizeman).
(s. XX). Arima batek, herria maitez, / Gorri, ferde ta urdin hoikier / Egin du haize: Eskuan tanpez / Daukat
herria pitz, argi, eder! Iratz 75. An egoan arri-aulki bateko autsari txukun txukun aizeginda, berton ezarri eban.
"Soplando". Or Tormes 65. Ekaitzak aizegin baiño len. Or Mi 137. Aizea garden dago, ta dakartzen aizeak alik
biguiñena aizegiten du. Ib. 147. Eguzkiaizeak ain bizkor aizegiten zuen egun artan [...]. Ib. 30. Vanturko aize
goxoak aizegiten zuen. Ib. 53. Baino Bizkaiko bizte edo birbizteak ango bizitze-txingiari bularrez aizegin dio. Or
EEs 1927, 149. Izai-ostoak / aize zegion. "Y el ventalle de cedros aire daba". Or in Gazt MusIx 178 (175 aize
emanik). Goienean, txinpartaz ziarduan eguzkiak gingabegian. Buruzgain, gaztaiñondo ta pagondoen ostoak
aizegiten ari ziran. Erkiag Arran 121.
v. tbn. Aizegin: JBDei 1919, 365.
(Uso sust.). Udazkenean egoak bere / aizegiñez txit jator, nabari, / eskeintzen digu belar, garo ta / sagar
elduen usai ugari. EA OlBe 28.
b) Hacer viento. Eta ondoan ioanen zare barnat muillatzerat grabaren trebeserat edo plazer duzun lekurat,
zeren susuesteko haizeak zeinbait aldis ezin erranezko haizeak egiten baitu portu hartan. INav 128. Baiña aldiz
zuk emadazu / aireari manatzea, / nere gogara egitea, / edo haize, edo uria, / goibela edo iguzkia. Gy 141. Haize
handia egiten zuen. Arti Tobera 279. Eztu euririk egingo ezta aizerik ere. Ibiñ Virgil 78.
- HAIZE HEGO (BN-arb, S; Dv, H; aizego AN-ulz, B). Ref.: A; Lh; Iz Ulz (ziarráizia); Gte Erd 259; Izeta
BHizt2 (aizego). Viento sur. "Haize hegoa ou simplement hegoa, vent du Sud" H. "Aizégua, el viento sur;
aizegoláñua, la niebla del sur" Iz Ulz (s.v. ziarráizia). "Haizeego poxi bat ari du (BN-arb)" Gte Erd 259. "Viento
del Sur. Gaur aizegoa, izileriek kontent" Izeta BHizt2. Cf. VocNav: "Aicégoa, nombre vasco que dan al aire
bochorno. (Baztán)". v. HEGO-HAIZE. Haize hegoa handi bat eta furios bat, eguerdi aldetik ialkirik. Tt
Onsa 52. Haize hegoa zen egun hartan. Elsb Fram 132. [Kazkartzen du] mistral deitzen duten haize hegoak. JE
Bur 84. Haize hego figura horrek ere egiten bide zuen, dudarik gabe... Iduri eta arima herratuak... Barb Sup
119. Jara-mendi eta Arradoi, eskuaz hunkitzeko heinean hurbil emaiten zituen haize-hegorik goxoenak. Ib. 27.
Haize hegoak dauka epheltsu hazila. Ox 185. [Ihiztariak] aize hegoaren beha dira. Zub 101. Aize egoa Printzesa
baten arima da. [...] Printzesa hura ezta kontent eta maiz yiten da bere dotearen erreklamatzerat, aize egoaren
iduria hartuz (BN-ciz). A EY I 158. Haize-hego epela. Iratz 38. Sistuka, zirimolaka iduri aize-hegoa. Ib. 182.
Aize-hego gauetan. Ib. 183. Egiazko haize hego batez Larrun puntan kausitu ez denak ez daki Jainkoaren eskuak
zer egin dezaken! Zerb Azk 38. Zapia zabal aize-egotan. Gazt MusIx 99. Aize egoa, andren gogoa (AN-erro).
Inza NaEsZarr 2205 (v. tbn. 2267). Haize hegoa / Gau epela. Comienzo de una canc. pop.
Día de viento sur. Badire eta erraiten dutenak largabistekin, haize hego batzuez, Bordeleko eliza-nausiko
dorreak ikusi dituztela! Zerb Azk 38.
(haize hegokara). Traza de hacer viento sur. "Aizegokara dago gaur (AN-5vill)" Gte Erd 259.
- HAIZE-EGUZKI. Viento y sol. Gizon mardo, sendo, zabal, aize-eguzkiz betea. Erkiag Arran 14.
- HAIZE-EIHERA (aize- BN-baig, S ap. A; haize-ihara L ap. A; Dv; (h)aizihara H; (h)aizigara L ap. A; Lar,
Dv, H). Molino de viento. v. HAIZE-ERROTA.
- HAIZE-EIHERAETA. "Haiz-, aiz-ihareta, -igareta, lieu où se trouvent plusieurs moulins à vent" H (no es
seguro que se trate de un nombre común).
- HAIZE-EKAITZ. Vendaval. Aize-ekaitzek men egiten omen zioten [Enpedokeli]. Zait Plat 76. Haize-ekaitz
haundi bat jaitsi zen ur gainera; ontzia urez betetzen ari zitzaien. IBk Lc 8, 23 (Or aize-zurrunbillo, IBe haizebolada).
- HAIZE-ELUR. v. ELUR-HAIZE. Zure malkoek aize-elurra antzo, zuritasuna zabalduko dute emakumeen
maitasunera. 'Comme un vent de neige'. Or Mi 138.
- HAIZE EMAN (G, L, BN, S; Urt I 412, Dv, H), HAIZEMAN (G, AN-larr-erro, L, BN, S; Lar, Añ (G), VocB),
HAIZEMATU (G-to, AN-larr). Ref.: A (aize-eman, haizeman); Lh (aizeman, haize eman). a) Soplar; dar aire.
"Afflare ignem, suári haize ematea" Urt I 412. "Aventar" Lar. "Suari haize ematea ou egitea, souffler le feu" Dv.
"Suari haize emaitea, souffler le feu" H. v. HAIZE EGIN.
Harotzaren sutegian, hauskoak aize emaitetik gelditzen direnean, badirudi eztela surik. Ax 325 (V 215).
Xirolari haize eman eta soinu eragiten zaion manera berean, guk ere eztarriari, xirolari bezala haize emaiten
diogunean, haize hura mintzo egiten dugu. ES 385 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.) Asnasarekin aizeman zuan
Apostoluen alderonz, esaten ziela: Arrezazue Espiritu Santua. AA I 110. Laugarren zeremonian aizeman zuan
Apaizak zure aurpegira aienatzeko zure biotzetik etsaia. AA III 272. Ta zer egiten dau autsari auagaz aixe
emoten deutsanak? Bere begietara autsa bota. fB Ic II 228. Soldadu txarrei harenga egitea, / ikhatz ethenduer
da haize emaitea. Gy 254. Au esanda, aizeman edo asnasa bota zien, esanaz: Espiritu-Santua ar-ezazute [...].
Lard 478. Etzion aize emanen hiltzerat zioan argiari. Hb Egia 80. Txistu aizezko-pelota-dun bati aize emanaz.
Alz STFer 133. Etorri gogoak lau aize aldetatik eta aizeman ill auei eta birpiztu bittez. Inza Azalp 110. Egin
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
698